بذری که سیرجانی از کویر به رشت آورد/کوتاهی آموزش و پرورش در مرمت مدارس تاریخی

به گزارش گیلانستان، «موسیو» از کرمان تا رشت آمده بود، برای ایجاد مدرسه نوین در رشت. ۱۰سال پیش از انقلاب مشروطه. (۱۲۷۵ خورشیدی) چون زبان فرانسه را نیک می‌دانست به کودکان رشتی فرانسه می آموخت. به این مردِ عمامه پوش لقب «موسیو» داده بودند.

اما ماندگاری «شیخ محمد سیرجانی» در رشت دیری نپایید. در کتاب «تاریخچه آموزش و پرورش» ذکرشده که ماندگاری وی در رشت کوتاه مدت بود. «جعفر خمامی زاده» ننوشته که چرا مدرسه محمد حسن سیرجانی زودهنگام تعطیل شد، اما «محمد ابراهیم باستانی پاریزی» طی مقاله ای در «یادگارنامه فخرایی»، ضمن بیان ویژگی‌های شخصیتی و نسب موسیو، علت مهاجرت زودهنگام همشهری‌اش از رشت و کوچ به فرانسه را توضیح داده است. مخلص کلام آنکه، در زمان قتل ناصرالدین شاه، شیخ سیرجانی در رشت بوده و پس از آن به دلیل ازدیاد بدگمانی به کرمانی‌ها از یک سو و اینکه پدرزنش نیز یکی از آزادیخواهان به زندان افتاده بود، ناچار رشت را ترک گفت.

اما موسیوی که زاده کویر بود، نه تنها در تهران بلکه در رشت نیز سنگ بنایی گذاشت که راهش ادامه یافت و آن هم تاسیس مدارسی به سبک جدید بود؛ نخست در خانه‌های استیجاری و سپس در بناهایی با کاربری مدرسه. این مطالبه گری مردمی در آستانه انقلاب مشروطه به حدی با سرعت گسترش یافت که در سراسر گیلان مردم خواستار تاسیس مدارسی به سبک جدید از دولت شدند.

دیگر مکتب‌خانه پاسخگوی نیازهای رو به رشد فکری مردم نبود. در یک سند تاریخی آمده: « بازرگانانی که با روسیه تجارت می‌کردند، از دولت خواسته‌اند که عوارض نیم درصد ارسال هفته ای یک کشتی فروش تخم ماکیان به روسیه برای ساخت مدرسه در رودسر اختصاص یابد و یا در ازای پرداخت مالیات، دولت برای رودسر مدرسه بسازد.» (دکتر عباس پناهی، فصلنامه اوخان)

کسی نمی داند شیخ محمد سیرجانی در کدام گوشه از این دنیا به خواب ابدی رفته است، اما در عوض سنگ بنای فکری که گذاشت، در قالب مدارس میراثی قدیم هنوز در گیلان پابرجاست. اگرچه برخی از این بناهای فاخر نظیر مدرسه شهید مرحبا و شهید مدنی در آستارا(به شماره ثبت ۱۵۲۲۰ و ۱۵۲۱۷)، مدارس شاهپور، فروغ، مریم، رشیدی و ساختمان قدیم آموزش و پرورش در رشت (به شماره های ثبت: ۱۵۱۷، ۲۴۳۷۹، ۲۱۵۲۴، ۲۳۰۴۶ و ۲۲۵۱۵) همچنین ساختمان آموزش و پرورش در رودسر (بشماره ۱۰۷۸۴) و دبستان مهدخت در انزلی( بشماره ۲۹۳۲۲) با قرار گرفتن در فهرست بناهای ملی از گزند نوسازی در امان مانده، اما متاسفانه از دهه ۱۳۸۰ به این سو، آموزش و پرورش به عنوان مالک این بناها، برای حفظ، مرمت و احیای این بناها هیچ گامی برنداشته است و بسیاری از مدارس میراثی که ثبت نشده بود، بنام نوسازی بطور کامل تخریب شدند.

نخستین مدرسه دخترانه رشت یعنی «فروغ» اگرچه پس از انتشار سلسله گزارش هایی بقلم نگارنده و دیگر دلسوازان و دیدار دکتر نوبخت از آن، با اعتبار سازمان میراث فرهنگی درحال مرمت بود، اما تکمیل پروژه مرمت بدلیل عدم تخصیص اعتبار از سوی مالک متوقف مانده است. سقف نخستین «دانشسرای رشت» نیز- که معلمان زیادی را برای همین مدارس تربیت می‌کرد- مدتی پیش فروریخت و باوجود انتشار گزارشی درباره وضع وخیم آن، حساسیت مدیر کل آموزش و پرورش گیلان برانگیخته نشد!

در این میان شاید بتوان گفت خانه کودکی «پروفسورمجید سمیعی» عاقبت بخیر شده است. عمارتی که از سوی خاندان سمیعی به آموزش و پرورش هبه شد و مدتی به‌عنوان مدرسه و سپس به‌عنوان ساختمان آموزش و پرورش در محله سراغریسازان کاربری داشت.

اگرچه بخش هایی از حیاط این بنا را بغیر واگذار کرده‌اند، ولی در زمان مدیر کل اسبق آموزش و پرورش با قرارداد اجاره ۳ ساله در قبال مرمت به شخصی واگذار و اکنون در حال مرمت است.

مهر سال گذشته در یک مکاتبه رسمی، مدیرکل میراث فرهنگی گیلان خطاب به « نادرجهان آرای»، مدیرکل آموزش و پرورش، خواسته بود تا فکری به حال مدارس میراثی در مالکیت این اداره کل کند و برای مرمت و احیا، مدارس را به بخش خصوصی و یا تعاونی‌هایی با تعیین کاربری میراثی واگذار کند تا بخش خصوصی به مرمت و احیای این مدارس کمک کنند.

با این حال مدیر کل میراث فرهنگی گیلان معتقد است، اگر مدیریت آموزش و پرورش پیگیر دریافت اعتبار از دولت برای مرمت مدارس میراثی نباشد، چه بسا بودجه تخصیص یافته هم از کدهای بودجه دولت حذف شود.

«شهرود امیر انتخابی» در گفت‌وگو با خبرنگار شبستان، با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه و اعتباری که در آن برای ترمیم خانه‌های میراثی به مالکان این خانه ( دستگاه های مختلف) اختصاص می‌یابد، اظهار می‌کند: سازمان میراث فرهنگی طی نامه‌ فوق نگرانی خود را از بی‌توجهی و غفلت دستگاه‌های مالک بناهای میراثی اعلام کرده است. زیرا ما بر این اعتقاد هستیم که بسیاری از دستگاه‌های مالک بناهای میراثی دغدغه میراثی ندارند.

مدیر کل میراث فرهنگی گیلان بر این عقیده است به این دلیل که طبق برنامه ششم توسعه اعتباراتی که به دستگاه‌های مالک بناهای میراثی اختصاص می‌یابد درصورتی که پیگیری نشود به راحتی از دست می‌رود.

به گفته امیرانتخابی، طبق برنامه ششم توسعه سازمان میراث فرهنگی تنها وظیفه نظارت بر مرمت بناهای میراثی تحت تملک دستگاه‌های مختلف را بر عهده دارد و چنین رویکردی عملا تخصص‌گرایی در حوزه تاریخی و میراثی را مورد غفلت قرار داده است.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان می‌افزاید: در حال حاضر ۹ مدرسه میراثی تحت تملک اداره کل آموزش و پرورش است و بی‌توجهی به آنها موجب آسیب بیشتر و از بین رفتن آنها خواهد شد.

در پی عدم پاسخ مدیر کل آموزش و پرورش به مکاتبه مهرماه ۹۷، مدیر کل میراث فرهنگی گیلان، بار دیگر در دی ماه سال گذشته تذکر کتبی خطاب به نادر جهان آرای صادر می‌کند. اما گویا مدیر کل آموزش و پرورش گیلان پس از یک سال نه تنها پاسخگوی مدیر کل میراث فرهنگی نیست، بلکه پیگیری های دوماهه خبرنگار ما برای گفتگو و دریافت پاسخ از وی نیز تاکنون بی‌نتیجه مانده است.

«نادر جهان آرای» تنها در یک گفتگوی تلفنی کوتاه اعلام داشت که قرار است موضوع را در شورای معاونین مطرح کند و سپس نتیجه را به خبرنگار شبستان اعلام می‌دارد.

اما معلوم نیست نتیجه این جلسه چه زمانی قرار است انعکاس خبری یابد. و آیا همچون بسیاری از جلسات مدیران اساس خروجی کاربردی دارد؟! بنابراین یا باید منتظر فاجعه‌ای برای ۹مدرسه میراثی باقی مانده بود و یا به کمک بخش خصوصی و یا تعاونی‌ها شاهد احیای مدارسی باشیم که بذر تفکر نوین را در ایران ریخت و ثمره‌اش قانون‌خواهی و نظام مشروطه بود.

پایان پیام/شبستان