ثبت ملی رشت به عنوان شهر رشتی دوزی/ الزاماتی که باید ایجاد شود

به گزارش گیلانستان، نخستین روز از آذر ماه، مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با شهردار رشت نشستی برگزار کرد که یکی از مصوبات این دیدار، همکاری های دو جانبه این دو نهاد برای ایجاد زیر ساخت های لازم به منظور ثبت ملی شهر رشت به عنوان« شهر رشتی دوزی» بود.

در کتاب «سیری در صنایع دستی ایران» که سال ۱۳۵۵ منتشر شده، انواع سوزن دوزی در ایران و اقوام مختلف معرفی شده است. اما در این کتاب قطور که در قطع رحلی و با عکس های رنگی و گلاسه منتشر شده، هنر «رشتی دوزی» به صورت مختصر آن هم ذیل «قلاب دوزی» معرفی شده است.

در این کتاب، تصویر پسر نوجوانی منتشر شده که بر  روی یک کتل(چهارپایه) نشسته و جریده را لای زانو و پارچه ماهوت قرار داده و رشتی دوزی می کند. نویسنده زیرنویس عکس، طرز کار در قلابدوزی رشت را اینگونه توضیح داده است:« قلابدوز، پارچه را به روی تخته ای متکی به یک زانو نگاه می دارد و تخته را از زیر پای دیگرش می گذراند. قلابدوزی با قلاب آهنی انجام می گیرد.»

قدمت رشتی دوزی هنوز بر پژوهشگران این رشته هنری معلوم نیست. به دلیل فسادپذیری الیاف پارچه و ابریشم، یافته های باستان شناسی قدمت این هنر ویژه گیلان را به هشت هزار سال پیش از میلاد تخمین می زنند. اگرچه در حال حاضر، هنرمندان رشتی دوزی، بانوان هستند، اما در گذشته رشتی دوزی هنری مردانه بود.  مطرح ترین آنها، برادران «فرودی» بودند و تنها شاگرد مرد فرودی، «عباسعلی بیپناه» است که به دلیل کهولت سن، دوخت این هنر را به دخترانش سپرده است.

«کبری گلبندی حقیقت» یکی از بانوان پیشرو در هنر رشتی دوزی است که تاکنون هنرمندان زیادی را آموزش داده است. وی شاگرد مرحوم حبیب فرودی بود. رشتی دوزی یکی از هنرهای موروثی بین خاندان وی بود و کبری گلبندی اکنون یکی از طراحان نقوش رشتی دوزی نیز هست.

نخ های مورد استفاده در رشتی دوزی، ابریشم بود که بر پارچه ماهوت دوخته می شد. پدر او در راسته گلبندان بازار، کلاف های ابریشمی می فروخت. کبری گلبندی دراین باره می گوید: «گلبند به کلاف های سفید و رنگ نخورده ابریشم می گفتند که تجار ابریشم، کلاف های ابریشم را به صورت گل، لوله می کردند و در پارچه های سفید برای فروش و صادرات بسته بندی می کردند، زیرا عقیده داشتند ابریشم حرمت دارد. نام اصلی رشتی دوزی، گلبندی دوزی بود.»

آنگونه که کبری گلبندی می گوید؛« راسته گلبندان، در خیابان شریعتی (شیک) بود و کارگاه های رشتی دوزی از ابتدای بازار به‌سمت میدان صیقلان، در اختیار مردانی بود که رشتی دوزی می کردند.»

خانواده هایی که در کار ابریشم طبیعی بودند، در میانشان «گلبندی دوزی» نیز رواج داشت و عمدتا نام خانوادگی آنها گلبندی بود. در دوره پهلوی، به هنرمندان قلاب دوز، لقب گلدوز باشی داده می شد.

کبری گلبندی حقیقت، جزوه آموزشی هنر رشتی دوزی را نخستین بار تهیه و برای آموزش در اختیار مراکز فنی و حرفه ای و میراث فرهنگی گیلان قرار داد. کتاب آموزش رشتی دوزی و طرح های رشتی دوزی، از دیگر فعالیت های مکتوب وی است.

«عالیه صادقی» از دیگر هنرمندان مطرح رشتی دوزی است که این هنر را از «کبری گلبندی » آموخته است. آثار وی، مهر اصالت یونسکو را دریافت کرده و پنج نشان ملی مرغوبیت و درجه هنری ۲ رشتی دوزی را از آن خود کرده است.

وی می گوید: رشتی دوزی فقط مختص رشت نبود و شهرهای لاهیجان و فومن که عمده ترین مراکز تولید ابریشم بودند، در قلاب دوزی سرآمد بودند.

صادقی به استناد کتاب «منتخب صبا»، یادآور می شود که این هنر متعلق به ۵۵۰ تا ۳۵۰ سال پیش از میلاد است. ولی به عقیده باستان شناسان، قدیمی ترین نمونه قلاب دوزی متعلق به هشت هزار سال پیش است که در اطراف «بهشهر» پیدا کرده اند و به وسیله استخوان و با نخ های پشمی بافته شده بود.

«فرزاد رشیدی» میگوید: پرونده ثبت ملی رشتی دوزی به نام شهر رشت از مردادماه به وزارتخانه ارسال شده و با پیگیری های مقام ارشد استان و نمایندگان محترم مجلس در شورای اسلامی، امیدواریم بهزودی شهر رشت به عنوان شهر رشتی دوزی ثبت ملی شود.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی گیلان با بیان اینکه یک سری الزامات و بسترسازی ها برای ثبت ملی و ماندن این برند برای رشت لازم است، ابراز کرد: اجرای برخی از این الزمات بین دستگاهی است. به عنوان نمونه، نامگذاری خیابان‌ها، معابر و میادین با عناوین رشتی دوزی، ساخت و نصب المان هایی با موضوع رشتی دوزی و طرح های اصیل این هنر، به ثبت ملی این برند کمک می کند.

رشیدی با تاکید بر اینکه ثبت رشت به عنوان شهر صنایع دستی، به تقویت گردشگری کمک می کند، اضافه کرد: ایجاد بازارچه های دائمی برای عرضه و فروش صنایع دستی، از دیگر مواردی است که به ثبت ملی رشت به عنوان شهر رشتی دوزی کمک می کند و طی مذاکرات صورت گرفته، امیدواریم شهرداری رشت و اداره کل زندانها در تخصیص فضای نمایشگاهی در دو مکان پیشنهادی در مرکز شهر و محله منظریه با اداره کل میراث فرهنگی گیلان همکاری کنند.

ایجاد موزه هنرهای دستی با محوریت رشتی دوزی، از دیگر مواری بود که معاون صنایع دستی میراث فرهنگی گیلان عنوان کرد و خاطرنشان ساخت: عمارت میراثی «کلاه فرنگی» واقع در باغ محتشم بدین منظور درنظر گرفته شده است و درنظر داریم آثاری رشتی دوزی که ارزش هنری دارد و برخی در دیگر موزه های کشور نگهداری می شود، در این ساختمان به نمایش بگذاریم.

فرزاد رشیدی ابراز امیدواری کرد؛ با برگزاری رویدادهای رشتی دوزی، ایجاد دبیرخانه شهرملی صنایع دستی بامحوریت هنررشتی دوزی ایران و ایجاد «خانه خلاقیت»، گام های بعدی برای ثبت جهانی رشت به عنوان شهر رشتی دوزی برداشته شود.

پایان پیام/شبستان