روستایی که به همت «آسیه»آباد شد/ «جیربازار آسیابر» ثبت ملی می شود

به گزارش گیلانستان،زلزله تابستان ۶۹ که آمد، کورسوی امید «جیربازار» به پت پت افتاد. چراغ زندگی«مش حبیب قهوه چی» که خاموش شد، کرکره « بازار آسیابر» به‌طور کامل پایین کشده شد. اما، سال گذشته، آتش جشن «نوروزبل» که در آسیابر شعله کشید، جیربازار بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد، تا جاییکه وعده ثبت این بازار ۳۰۰ساله در فهرست آثار ملی، به گوش می‌رسد.

لته‌های تراش‌خورده چوب، روی سقف خانه‌هایی که با کاه گل اندود شده است. باران که می‌بارد، عطر کاه‌گل نم خورده در دشت‌های پهناور دیلمان می‌پیچد. بوی چمنزارها و استپ‌های کوه‌های جنوبی گیلان، هر طبیعت‌گردی را مجذوب خود می‌کند.

اما این روزها، خانه‌های نوساز، بر خانه‌های زگالی -که با چوب‌های مورب و کاه‌گل ساخته می‌شد- فخر می‌فروشد. با این حال معماری بومی «دهستان آسیابر» و به‌ویژه بازار سنتی آن، هر گردشگری را به۳۰۰سال پیش می‌برد.

حجره‌های چوبی با نرده‌های تراش خورده دور تلار، ستون‌هایی از جنس چوب، درب و پنجره‌های چوبی، سقف که با لته‌های تراش خورده چوب جلوی نفوذ باران و برف زمستان‌های دیلمان را می‌گیرد، همه بخشی از فرهنگ معماری دیلمان است.

بازار سنتی آسیابر که در میان اهالی به جیربازار معروف است، به گفته ساکنان منطقه، صدها سال قطب اصلی داد و ستد در نواحی البرز مرکزی بوده است. اما ۳۰سالی می‌شود که صدای چکش و سندان در مغازه چلنگری آسیابر شنیده نمی‌شود. با این حال فعالان فرهنگی منطقه یک سالی می‌شود که تلاش دارند، این بازار سنتی را به‌عنوان یکی از آثار میراثی دیلمان ثبت کنند.

«مازیار امیدی ملومه» – که در معرفی این بازار سنتی نقش به‌سزایی داشته است- درباره بازارهای گیلان می‌گوید: روز بازارها یکی از جاذبه‌های گیلان است که به دلیل عرضه مستقیم کالا و ارزان بودن، همیشه مورد توجه بوده است. اما در مناطق کوهستانی البرز مرکزی به‌ویژه در مناطق دیلمان، پیرکوه، عمارلو و خورگام به دلیل شرایط آب و هوای متغیر، امکان برپایی بازارهای هفتگی مشکل بود و در فصل سرما کلاً تعطیل می‌شد. در نتیجه ایجاد بازارهای ثابت و سرپوشیده نیاز منطقه را برطرف ‌می‌کرد و مردم می‌توانستند بدون نیاز به حضور مستقیم، کالای مورد نیاز خود را سفارش دهند.

این فعال فرهنگی ضمن نام بردن از بازارهای مهم البرز مرکزی یادآور می‌شود: بازار دهستان «کلیشم» و «پیرکوه» در زلزله تابستان ۶۹ منجیل به کلی تخریب شد و با مهاجرت مردم، رونق مغازه‌های باقیمانده نیز از بین رفت. بازار سنتی «اسپیلی» و «دیلمان» نیز چندین نوبت در یکصدسال اخیر دچار آتش‌سوزی شده و عملا سازه‌های سنتی از بین رفته است و مغازه‌های جدید، به شیوه معماری سنتی ساخته نشد.

وی با اشاره به قدمت منطقه می‌گوید: با بررسی قبرستان‌های تاریخی روستاهای اطراف و تونل‌های دستکند، قدمت منطقه محتملا افزون بر ۳۵۰۰سال است. دهستان «آسیابر» محل تجارت بود و نه محل گذر و عبور تجار و «جیربازار» یکی از مکان‌های داد و ستد مهم بود.

امیدی درباره وجه تسمیه روستا (آسیه‌بر) اینگونه توضیح می‌دهد: حوالی سال‌های ۱۱۰۰ یا ۱۰۵۰، آتش سوزی گسترده‌ای در منطقه رخ می‌‌دهد که کل روستای آسیابر و بازار قدیمی آن می‌سوزد. پس از آن دختر یکی از خوانین به نام «آسیه» که گفته شده این دهستان قباله وی بوده است، در آبادانی منطقه تلاش زیادی می‌کند. در واقع نام روستا «آسیه‌بر» بوده است و «بر» پسوند مکان است. با رونق گرفتن روستا، دوباره بازار آسیابر سرپا می شود و در واقع جیربازار فعلی که حدود ۳۰۰ سال قدمت دارد، نتجیه آبادانی همان دوران است.

امیدی‌ می‌افزاید: این بازار تا سال ۶۹ هم فعال بود ولی بعد از زلزله عملا متروک شد و با رها شدن، دچار فرسودگی شد و می‌توان گفت تنها نمادهایی از معماری بازار گذشته باقی مانده است.

این فعال فرهنگی با اشاره به رونق گذشته جیربازار در زمان «علم واچینی» توضیح می‌دهد: آن زمان عمده آمد و شدها در منطقه، با چارپایان صورت می‌گرفت و در آیین سنتی علم واچینی «بقعه شاه شهیدان»، مسافرانی که یک روز زودتر از جلگه می‌آمدند، اتراقگاه آنها در آسیابر بود، زیرا در آسیابر همه نوع امکانات اعم از کارونسرا، چلنگری، خیاطی، قصابی، نانوایی، قهوه‌خانه، مهمان‌سرا، نجاری، آهنگری، اسلحه‌سازی، پالان‌دوزی، کفاشی، لبنیاتی، تجارتخانه، شفا خانه، دامپزشکی، عریضه‌نویسی، مکتبخانه، شال‌بافی، داروخانه، عطاری، بزازی، آرایشگاه، نعل‌بندی و … موجود بود و نیاز کل منطقه را برطرف می‌کرد.

وی با اشاره به متروک شدن بازار در اثر مهاجرت جوانان، یادآور می‌شود: آخرین بازمانده این بازار که بیش از ۶۰ باب مغازه داشت، «مش حبیب قهوه‌چی» بود که سال ۹۵ به رحمت خدا رفت.

مازیار محمدی که در احیای جشن «نوروز بَل» این منطقه نیز نقش فعالی داشته، ادامه می‌دهد: ۲ سال پیاپی برگزاری جشن نوروزبل (آغاز سال نوی دیلمی) در دیلمان موجب مطرح شدن جاذبه‌های گردشگری منطقه شد و برای سومین سال تصمیم گرفتیم مراسم نورزبل را در مکانی برگزار کنیم که نشان‌دهنده هویت منطقه هم باشد و حاضران علاوه بر مشاهده جشن و اجرای موسیقی محلی، با بافت قدیمی منطقه هم آشنا شوند. بنابراین با همفکری دوستان، جیربازار آسیابر برای برگزاری نوروزبل آماده سازی شد.

وی با بیان اینکه فضای بازار به‌قدری آشفته بود که به دلیل تخریب برخی از مغازه‌ها افزون بر ۶۰ کامیون نخاله و زباله را از محوطه خارج کردیم می‌افزاید: نوروزبل سال گذشته موجب شد آسیابر توسط مسئولان دیده شود و تلاش ما برای ثبت ملی جیربازار آسیابر ادامه دارد. اگرچه از حدود ۱۰۰مغازه آسیابر درحال حاضر فقط یکی لباس سنتی می‌فروشد، ولی به دلیل نوع معماری بومی بازار، تلاش ما این است که با ثبت این بازار، دیگر مغازه ها نیز رونق یافته و به گردشگری منطقه کمک کند.

اگرچه مرداد ماه سال گذشته، مدیرکل میراث فرهنگی گیلان، خبر داده بود که به زودی بازار آسیابر ثبت ملی می شود(۲۷مرداد ۱۳۹۸- خبرگزاری صدا و سیما)، ولی معاون میراث فرهنگی گیلان در گفت وگو با شبستان گفت: پرونده ثبتی بازار آسیابر نواقصی داشته که توسط میراث گیلان تکمیل شده و به زودی در شورای فنی میراث فرهنگی کشور بررسی می شود.

«ولی جهانی» با اشاره به موقعیت تجاری این بازار می‌گوید: بازار قدیمی آسیابر دیلمان در گذشته مرکز خرید دایمی اهالی مناطق کوهستانی شهرستان های سیاهکل، رودبار، املش، رودسر و حتی برخی از مناطق استان قزوین بوده است.

وی با بیان اینکه بازار آسیابر مرکز داد و ستد منطقه بوده، ابراز کرد: بررسی‌های نشان می‌دهد، بیش از ۱۰۰مغازه تجاری و مرکز داد و ستد در این بازار فعال بوده است. در چند سال اخیر برخی از مغازه‌های متروک بهسازی شده و بر روی سردرب هر مغازه تابلوی معرفی شغل و مالک به صورت سنتی نصب شده است.

جهانی ضمن تقدیر از برخی فعالان فرهنگی این محل در احیای بافت این بازار ابراز کرد: پرونده ثبتی این بازار قدیمی توسط انجمن آثار تاریخی و طبیعی گیلان تهیه و برای بررسی و ثبت در فهرست آثار ملی به وزارتخانه میراث فرهنگی ارسال شده است.

معاون میراث فرهنگی گیلان، با اشاره به بررسی‌ها و موافقت های اولیه توسط دبیرخانه شورای ثبت کشور، تصریح کرد: با ارسال تصاویر بیشتر از بازار آسیابر و تکمیل پرونده، امیدواریم به زودی شاهد ثبت نخستین بازار روستایی شمال کشور در آسیابر دیلمان باشیم.

پایان پیام/شبستان