سفر به سرزمین گلاب گیلان/ وقتی گلاب گیلده گردشگران را مدهوش می کند

گرمای دیگ‌های تقطیر، هوای دم کرده جلگه را دوچندان می‌کند، از گل‌های سفید بوته‌های باغ مرتضی محمدی دیگر خبری نیست، فصل گلدهی چند روزی است که به پایان رسیده ولی مدیر سایت، مشغول تهیه «گلاب دو آتیشه» است.

به گزارش گیلانستان بیش از دو روز نیست که چهارمین جشنواره گلاب‌گیری شهرستان شفت به پایان رسیده است، این را می‌توان از بنرهای به‌جامانده فهمید. جایگاه اجرای برنامه جشنواره گلاب‌گیری در روستای «گیلده» هنوز پابرجاست. اما تنها صدای «پرواز همای» است که در زادگاهش بجا مانده، خواننده شهیر گیلانی که پس از سال‌ها توانست اجرایی در محل خود در خلال جشنواره داشته باشد.

اما تعجب گردشگران از این است که مگر گیلان هم توان تولید گلاب را دارد؟ نام گلاب برای هر خواننده‌ای تداعی قمصر کاشان را دارد.

یکی از مسافران می‌گوید: من هرسال در فصل گلاب‌گیری به کاشان می‌رفتم و گلاب تازه می‌خریدم. اما امسال بخاطر تقارن ماه رمضان و فصل گلاب‌گیری نتوانستم در تورهای گلاب‌گیری کاشان شرکت کنم، وقتی پوستر تور گلاب‌گیری در شهرستان شفت را دیدم تعجب کردم که مگر گیلان هم گلاب‌گیری دارد!!.

گردشگر دیگری می‌گوید: هر سال نیمه اردیبهشت که می‌شد، محلی‌ها گل‌های محمدی را برای فروش به بازار می‌آورند و من هم برای تهیه گل‌های محمدی سفید برای تهیه مربای گل اقدام می‌کردم، ولی نمی‌دانستم در شهرستان شفت و روستای گیلده گلاب‌گیری هم داریم.

روز جمعه( ۲۴خرداد) خودروی تور گلاب گیری – که به‌همت سایت فرهنگی گیل مهر- تدارک یافته بود، به محوطه سایت گلاب‌گیری محمدی می‌رسد. گرمای دیگ‌های تقطیر، هوای دم کرده جلگه را دوچندان می‌کند. از گل‌های سفید بوته‌های باغ مرتضی محمدی دیگر خبری نیست. فصل گلدهی چند روزی است که به پایان رسیده ولی مدیر سایت، مشغول تهیه «گلاب دو آتیشه» است.

«مرتضی محمدی» برای گردشگران توضیح می‌دهد: گلاب دو آتیشه، گلابی است که در فرایند ویژه‌ای تهیه می‌شود. دیگ را پر از گل محمدی می‌کنیم و این بار بجای آب، گلاب داخل دیگ می‌ریزیم و می‌جوشانیم. در این فرایند چون گلاب بکار رفته، گلاب خوش عطرتری بدست می آید. کیفیت و ماندگاری گلاب دوآتیشه بالاتر است و میزان مصرف آن به نسبت گلاب معمولی کمتر.

مدیر سایت گلاب‌گیری با بیان اینکه سالانه حدود ۲ تن گلاب تهیه می‌کند، می‌افزاید: مشتریان من افراد خاصی هستند و بخشی از گلاب تولید شده در سال نیز در جشنواره سالانه گلاب‌گیری به‌فروش می‌رسد. تاکنون نتوانسته‌ام سطح تولید را بقدری بالا ببرم تا بتوانم در مراکز فروش استان توزیع داشته باشم. البته یکی دوتا مغازه در شهر جیرده خریدار گلاب من هست.

محمدی همچنین توضیح می‌دهد: در تاریخ گیلده آمده که نام روستا در اصل «گُلده» بوده و کم کم تبدیل به گِلده شده است. آن هم به‌دلیل رونق صنایع کوزه‌گری در منطقه. زیرا خاک رس زررنگ این منطقه برای سفالگری بسیار مناسب است و تهیه ظروفی مثل گمج، نرخه و ماست‌گوله از قدیم الایام در این روستا رواج داشت و بنظر می‌رسد تغییر نام گلده به همین دلیل باشد.

مدیر سایت گلاب‌گیری تصریح می‌کند: تخمین ما این است که کشت گل محمدی در این روستا بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. در پیک گلدهی یعنی از نیمه دوم اردیبهشت تا نیمه اول خرداد، زمین‌های زیر کشت بوته‌های گل در گیلده، روزانه بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلو تولید گل محمدی دارد.

محمدی با بیان اینکه مردم گیلده از قدیم به‌صورت سنتی گلاب تهیه می‌کردند می‌افزاید: با گذراندن دوره‌های آموزشی و خرید یک دیگ دستگاه تقطیر، از سال ۱۳۹۰ توانستم گلاب صنعتی تولید کنم. این تولید را برای حمایت و توسعه با مسئولان منطقه مطرح کردم ولی می‌گفتند چون رطوبت گیلان بالاست در جلگه گلاب خوبی بدست نمی‌آید. با پشتکار توانستم دیگ‌های تقطیر را به پنج دیگ افزایش دهم. البته انتظار داشتم مردم برای توسعه بیشتر استقبال می‌کردند، اما چون صنایع تکمیلی در کنار آن رشد نکرده بود، مردم جرأت نمی‌کردند در این بخش سرمایه‌گذاری کنند. خوشبختانه برگزاری چهار دوره جشنواره گلاب‌گیری در گیلده، باعث شده مردم به این ظرفیت جدید بمنظور اشتغالزایی توجه کنند و اکنون دو سایت جدید هم در راه راه اندازی است و زمین‌های بیشتری زیر کشت بوته ‌های گل محمدی رفته است.

در دیگ دیگری عطر نعنای درحال جوش به مشام می‌رسد. محمدی توضیح می‌دهد: وقتی فصل گلدهی گل‌های محمدی که به پایان می‌رسد، دیگ‌های تقطیر دوباره برای تهیه عرقیات سنتی دیگر به کار می‌افتد؛ تهیه عرق نعناع محلی، عرق خالی واش، عرق گزنه، عرق سیر، عرق گیاه بینه و عرق پوست گردو و… که هرکدام خواص درمانی زیادی دارد.

اگر روستا گِلده بوده، پس می‌توان به دیدن سفالگرهای سنتی هم رفت و از نزدیک کوزه گرانی که در کار آب و گلند دید. تور گیل مهر، در ادامه بازدید خود به‌سمت کارگاه استاد رجبعلی، سفالگر گیلده می‌رود. منزلش در امتداد مرداب گیلده است. گردشگران از مرداب بازدید می کنند. نیلوفرهای آبی برگ‌های پهن خود را بر سطح آبِ راکد پهن کرده و گلهای صورتی لوتوس شکفته شده و بر خواهندگان لبخند می‌ زند.

در حاشیه مرداب، درختان آلوچه ترش به بار نشسته و دست خواهش گردشگران را برای چیدن تمنا دارد. گرمای تفتیده جلگه گیلان با تناول آلوچه‌های ترش اندکی فرو می‌نشیند. در مسیر مرداب، اعضای گروه به دیدن سفالگر سنتی گیلده می‌روند که پشت در پشت دست در آب و گل داشتند.

رجبعلی اسماعیلزاده در کارگاه خود مشغول کار است. گل رسی را که از قبل آماده کرد، بر روی تخته کارش گذاشته و با پاهایش مشغول لگد کردن است. زحمت ۷۰سال کار در کارگاه کوزه‌گری بر شیار دست‌هایش پیداست و چروک زیر چشم‌ها و پیشانی، عمق نگاهش را بر گمج‌های تولید شده در این سالها نشان می‌دهد.

گل رس بعد از ورز فراوان، روی چرخ سفال قرار می‌گیرد. با به‌حرکت درآمدن چرخ، پیرمرد دست‌های گل اندود خود را در ظرف آبی فرو می‌برد و با مهارتی تجربه‌وار بر استوانه گلی می کشاند.
وی توضیح می دهد که جد اندر جد خاندان اسماعیلزاده سفالگر بودند و بجز او دیگر برادرانش حرفه نیاکان را دنبال نکرده‌اند. در میان تصاویر و فیلم‌هایی که گردشگران از این سفالگر سنتی ثبت و ضبط می‌کردند، گمج ساخته شده از گل بر دستان پیرمرد بالا آمد؛ لبخند رضایت یک هنرمند.

در ادامه مسیر، گردشگران به دیدن مسجد تاریخی روستای کمسار می‌روند. از گیلده تا کمسار تنها پنج کیلومتر فاصله است و می‌ارزد تا گردشگران را به دیدن یکی از مساجد تاریخی گیلان برد. اگرچه یکی از هیئت امنای این مسجد گردشگران را همراهی می‌کند، اما از احوال این مسجد ۳۰۰ ساله پیداست که دیرزمانی است رها شده و کسی بطور جدی پیگیر مرمت و رسیدگی آن نیست.

عضو هیات امنا توضیح می‌دهد: سال گذشته بخشی از سقف مسجد توسط اداره کل میراث فرهنگی مرمت شد ولی ادامه مرمت نیمه کاره رها شده است. بهمین دلیل پیگیر هستیم تا اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان شفت که متولی امور مساجد است، بخشی از هزینه مرمت را تقبل کند.

«شیوا سقا» هم در مورد تاریخچه و پیشینه کمسار بزرگ و این مسجد توضیح می‌دهد و می‌افزاید: نام اصلی این مسجد، مسجد آکُل است که بعدا بنام ولی‌عصر(عج) تغییر کرده است. آکل در زبان محلی این منطقه بنام جای بلند است زیرا مسجد در یک محوطه بلند و تپه مانندی قرار گرفته است.

راهنمای تور ادامه می دهد: کمسار بزرگ، مرکز حکومت خان‌های شفت بود و در زمان استقرار خان‌ها رونق و آبادانی زیادی داشت و این مسجد هم به گفته معمرین در حدود ۳۰۰سال پیش ساخته شده است.

سفر یک روزه گردشگران به جلگه شفت، با دل سپردن به خنکای آبشار سیاهمگی به پایان می‌رسد. درحالیکه گردشگران با خرید گلاب گیلده و دیگر عرقیات محلی هرکدام یک پیام آور هستند که گیلان توانایی تولید بسیاری از محصولات کشاورزی و تولیدات جانبی آن را دارد، اگر محلی‌ها همت کنند و مسئولان حمایت.

پایان پیام/شبستان