سنبل آبی؛ پژواک مرگ در تالاب‌ها/کنترل هجوم شیطان ارغوانی در گیلان

به گزارش گیلانستان سنبل آبی مهمان ناخوانده ای است که حضورش سایه مرگ را در تالاب‌ها می‌گستراند. در پهنه‌های آبی به سرعت تکثیر می‌شود و از تبادل اکسیژن و همچنین رسیدن نور به اعماق آب جلوگیری می‌کند و با ترشح ترکیبات آللوپاتیک (دگرآسیبی) زیست آبزیان را به مخاطره می‌اندازد.

متأسفانه حتی در بعضی موارد مشاهده شده که عده‌ای به خرید و فروش این گونه به عنوان گیاهی زینتی می‌پردازند در حالی که کارشناسان نسبت به خطراتی که این گل به دلیل خاصیت جذب آلاینده‌ها، فلزات سنگین و مواد سمی می‌تواند به دنبال داشته باشد، تذکر داده‌اند. سنبل آبی که به اهریمن نیلگون و شیطان سبز معروف است، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا محسوب می‌شود و بومی نقاط گرمسیر و نیمه گرمسیر است و در خارج از محدوده بومی خود، گونه‌ای مهاجم به شمار می‌آید و می‌تواند آسیب‌های بسیاری به همراه داشته باشد. و البته موضوع دیگری که بر ابعاد زیان‌های آن می‌افزاید، سرعت رشد بالا و قابلیت تولید فراوان و قدرت بقای ۲۰ تا ۳۰ ساله بذر آن است.

شناسایی سنبل آبی و آسیب‌های این گیاه مهاجم

با نگاهی به مقالات انتشار یافته، شناسایی سنبل آبی به راحتی ممکن است. گل‌های این گیاه آبزی به رنگ آبی مایل به بنفش بوده و یکی از ۶ گلبرگ آن دارای لکه‌ای زرد رنگ است. برگ‌هایش ضخیم و براق به طول ۲۰ و عرض ۵ تا ۱۵ سانتی متر است و توسط دم برگ اسفنجی خود بر سطح آب شناور می‌ماند و تا ارتفاع یک متر از سطح آب نیز رشد می‌کند. این گیاه که بومی آمازون است از طریق ساقه‌های رونده و بذر با سرعت بالا تکثیر و گسترش می‌یابد و کارشناسان اظهار می‌کنند که امروزه پراکندگی آن به هر ۵ قاره جهان رسیده و در مناطقی که ورود یافته به عنوان گونه‌ای به شدت مهاجم شناخته می‌شود.

عضو هیأت علمی پژوهشکده آبزی پروری آب‌های داخلی کشور درباره خساراتی که این گیاه به بار می‌آورد، اظهار می‌کند: کاهش تنوع زیستی و افزایش جانوران موذی، کاهش میزان آب منابع آبی به دلیل جذب و تعریق شدید، صدمه رساندن به تأسیسات آبیاری و الکتریکی نصب شده در منابع آبی، آسیب‌هایی چون مسدود شدن کانال‌ها و مسیرهای آبی و ممانعت از رفت و آمد قایق‌ها و کشتی‌ها معضلاتی است که با گسترش این گیاه به وجود می‌آید.

علیرضا میرزاجانی از آب بندان عینک و بخش‌هایی از تالاب انزلی و همچنین نقاطی در لنگرود، شفت، آستانه، آستارا و صومعه سرا به عنوان تعدادی از مناطق آلوده به سنبل آبی در استان گیلان نام برده و درباره شیوه‌های مبارزه با آن توصیح می‌دهد: برای مقابله با این گیاه از روش‌های مکانیکی، شیمیایی، بیولوژیک و یا تلفیقی از این روش‌ها استفاده می‌شود. از یاد نباید برد که وجود این گیاه سبب می‌شود تا در هر هکتار ۵۰۰ تن سنبل آبی تولید شود، از این رو مبارزه با آن سخت و هزینه بر است؛ اما پایش مستمر منابع آبی و ممانعت از ورود این گیاه آسان‌تر و توجه به آن ضروری است.

گسترش سنبل آبی بحران آفرین است

ورود قرارگاه زیستی پدافند غیرعامل گیلان به منظور مقابله با سنبل آبی نشان از اهمیت خطراتی دارد که وجود این علف هرز مهاجم به دنبال دارد. میرزاجانی در این باره می‌گوید: گیاه سنبل آبی اولین موضوع پدافند غیر عامل زیستی کشور بوده و بر اساس دستور استاندار و همچنین پیگیری نیروی انتظامی و قضائی استان گیلان، خرید و فروش و اشاعه آن ممنوع است.

وی در ادامه از مردم می‌خواهد تا در صورت مشاهده سنبل آبی از انتقال آن به سایر محیط‌های آبی خودداری کرده و موضوع را به اطلاع سازمان‌های مسئول همانند اداره کل حفاظت محیط زیست و یا اداره کل پدافند غیر عامل استان گیلان برسانند.

مشارکت سازمان‌های مردم نهاد

نقش سازمان‌های مردم نهاد و مشارکت‌های مردمی در مقابله با سنبل آبی بر کسی پوشیده نیست. مدیر عامل جمعیت زنان و جوانان حافظ محیط زیست گیلان اظهار می‌کند: وجود سنبل آبی از سال ۱۳۹۰ در تالاب عینک ملموس شد. درباره نحوه ورود آن گفته شده که احتمالاً از طریق گردشگران و یا همراه با بذر برنج وارد گیلان شده است. به هر ترتیب این گیاه ابتدا در تالاب عینک و تالاب انزلی مشاهده شد. برای مبارزه با آن در تالاب انزلی که از اهمیت خاصی برخوردار است، سازمان‌های مردم نهاد همکاری داشتند. این مبارزه به صورت مکانیکی و جمع آوری با دست صورت گرفت. باید توجه داشت که این گیاه سنگین است و جمع آوری آن به وسیله دست دشوار و هزینه جمع آوری آن بالاست و البته چگونگی امحای آن بعد از جمع آوری هم بسیار مهم است. در واقع مقابله با این گونه مهاجم نیازمند مدیریتی چند جانبه و دقیق است.

تهمینه شمشادی درباره مقابله با این گیاه در تالاب عینک رشت می‌گوید: برای مقابله با سنبل آبی در تالاب عینک از آن جایی که این گیاه همه پهنه آبی را پوشانده بود، حفاظت محیط زیست، پدافند غیر عامل و مدیریت بحران ورود کردند. سازمان‌های مردم نهاد نیز که اهرمی مطالبه گر به شمار می آیند در این بخش همکاری کرده و بسیار زحمت کشیدند، البته در این راستا شهرداری منطقه ۴ به سازمان‌های مردم نهاد خیلی کمک کرد.

وی با اشاره به اینکه در بحث گونه‌های مهاجم سازمان حفظ نباتات مسئول است، می‌افزاید: نگرانی ورود سنبل آبی به مزارع برنج بخشی از نگرانی‌ها در مورد وجود این گیاه را تشکیل می‌داد. از سوی دیگر مشاهده خرید و فروش سنبل آبی در بازار بر نگرانی‌ها افزود که در ادامه ممنوع شد و باید گفت در این حوزه سازمان محیط زیست به وظیفه خود به خوبی عمل کرد. اهمیت آسیب‌های گسترش سنبل آبی سبب شد تا جلسات متعدد از سوی نهادهای مرتبط برگزار و مشارکت N.G.O ها طلبیده شد. از جمله اثرات سوء این گیاه می‌توان به تأثیر بر زندگی آبزیان و هدر رفت آب تالاب به علت شدت تبخیر و تعرق این گیاه که به افزایش ۱۳ برابری منجر می‌شود اشاره کرد. از سوی دیگر ما قطب کشاورزی هستیم و مزارع استان گیلان با آب شیرین تأمین می‌شود و باید در حفظ منابع آبی بکوشیم.

ممنوعیت خرید و فروش سنبل آبی

سنبل آبی گیاهی زیباست. از این رو به دلیل عدم آگاهی افرادی نسبت به مهاجم بودن این گونه گیاهی، متأسفانه بسیاری مشتاق به نگهداری آن هستند. اما خرید و فروش این گیاه ممنوع است. شمشادی در این باره نیز می‌گوید: هم اکنون قانون ممنوعیت خرید و فروش سنبل آبی در گیلان اعمال می‌شود اما در بعضی استان‌های دیگر آن طور که به گوش می‌رسد خرید و فروش آن مشاهده شده است.

این فعال محیط زیستی درباره وضعیت فعلی استان از نظر وجود این گیاه در پهنه‌های آبی بیان می‌کند: در حال حاضر نمی‌توانیم بگوییم این گیاه کاملاً حذف شده و هر از گاهی خبر مشاهده شدنش را در بعضی نقاط می‌شنویم. تقریباً می‌توان گفت جمعیتش کنترل شده اما این به آن معنا نیست که رفع خطر شده است. اداره حفاظت محیط زیست با پایش هایی که انجام می‌دهد در مناطقی که این گیاه مشاهده می‌شود به جمع آوری آن می‌پردازد. اما این موضوع نیازمند پایش مستمر است. در واقع با توجه به دوام بین ۲۰ تا ۳۰ ساله بذر سنبل آبی، همواره باید مراقب بود. همچنین سازمان حفاظت محیط زیست باید از ظرفیت رسانه‌ها به منظور اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم در این حوزه بهره مند شود.

وی در پایان تصریح می‌کند: سنبل آبی را نباید تنها تهدیدی برای استان‌هایی چون گیلان بدانیم. چرا که منابع آب شیرین در سراسر کشور می‌تواند با سهل انگاری در معرض هجوم این گونه قرار گیرند.

اهمیت مشارکت همگانی

پهنه‌های کوچک و بزرگ آب شیرین می‌توانند مورد هجوم سنبل آبی قرار گیرند. توجه به این موضوع در تالاب بین المللی انزلی که از وضعیت ناگواری برخوردار است از اهمیت ویژه برخوردار است. بی تردید حذف این گونه مهاجم و آسیب رسان تنها با عزم و مشارکت همگانی مردم و مسئولان میسر می‌شود. آگاهی بخشی به مردم درباره این گل و خطراتی که به دنبال دارد و همچنین پایش مستمر و منظم پهنه‌های آبی از سوی متولیان امر و همکاری مردم در اطلاع رسانی موارد مشاهده شده به مراجع ذیربط، گامی مؤثر در مقابله با گسترش آن است.

انتهای پیام/مهر