قدیمی ترین چاپخانه در نخستین خیابان رشت/ چاپخانه زربافی، موزه صنعت چاپ می شود؟

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ چند ماهی است کارگروه ساماندهی پیاده راه فرهنگی رشت با مدیریت شهردار منطقه یک هر هفته تشکیل جلسه می دهد. یکی از موارد مطرح شده در این کارگروه، رفع خطر از ساختمان های تاریخی خیابان امام و علم الهدی است که به مرکز شهر منتهی می‌شود. خیابان امام خمینی(ره)، یا با نام قدیمیاش، سپه، نخستین خیابان احداث شده پس از ساخت عمارت بلدیه رشت بود. براساس آنچه کتاب «تاریخچه بلدیه» درباره احداث این خیابان گزارش داده است، «احداث این خیابان سه سال، یعنی از سال ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۶ خورشیدی طول کشید. این خیابان در زمان خود مهمترین خیابان رشت محسوب می شد و پس از احداث، یکی از تفرجگاه‌های مردم بود. عملیات اجرایی احداث اولین خیابان در یک سال اول تا حوالی زمین‌های قرق کارگذاری یعنی میدان حشمت فعلی (جایی که اداره ثبت قرار دارد) رسیده بود. در سال دوم، بلدیه رشت خانه‌های مسیر فاز دوم یعنی از قرق کارگذاری تا جاده ناصریه را خریداری و اقدام به تخریب کرد و مسیر خیابان امام را تا میدان فرهنگ فعلی ادامه داد.»

پس از احداث فاز نخست این خیابان، آهسته آهسته بناهای جدید در دو سوی خیابان ساخته شد. نخستین بنا، مهمانپذیر بهار بود. سال ۱۳۰۵ ساختمان آذربانی- که مردم با قنادی آن خاطره دارند- ساخته شد. این بناها اکنون پابرجا بوده و به‌عنوان مهمترین بناهای تاریخی خیابان امام شناخته می‌شود.

یکی دیگر از بناهای قدیمی اولین خیابان رشت، با معماری منحصربه‌فردش، ساختمان مهمانپذیر «کاروان» است که در طبقه همکف، قدیمی‌ترین چاپخانه رشت در آن راه اندازی شده است. مردم رشت، ساختمان نبش گذر حاج آقا بزرگ را به‌نام «چاپ زربافی» می‌شناسند. کسانی که به این چاپخانه می‌روند، با دیدن دستگاه‌های حدود صد سال پیش، به دنیای مطبوعات قدیم، قدم می‌گذارند؛ بوی جعفه حروف چین، ورق‌های سربی، عطر جوهر و ورق‌های کاهی.

ورودی چاپخانه و بر روی دیوار، تابلوی قدیمی هست که تصویر شادروان «ابوالحسن زربافی»، موسس این چاپخانه را قاب گرفته است. اگرچه با فوت ابوالحسن زربافی و مهاجرت فرزندانش به خارج از کشور، چاپخانه به غیر واگذار شده، ولی هنوز نام این چاپخانه با زربافی گره خورده است. بسیاری از صاحبان مطبوعات به‌ویژه آنهایی که دهه‌هاست منتشر می‌شود، با زربافی خاطره دارند.

در این چاپخانه، ساعت قدیمی هست که از دهه ۴۰ از کار افتاده است. اگرچه عمر در این ۶۰سال به‌سرعت گذشته، ولی دستگاه‌های چاپ زربافی هنوز کار می‌کند. هرچند «ابراهیم فلاحتکار» علاقه چندانی ندارد از ماشین‌های چاپ صدساله این چاپخانه عکس بگیرم.

فلاحتکار- که از سال ۱۳۴۰ در این چاپخانه کار می‌کند- لابه لای سر و صدای ماشین‌های چاپ قدیمی، درباره تاریخچه چاپخانه اینگونه می‌گوید: «در این چاپخانه یک دستگاه‌ قدیمی(دو ورق دستی) مربوط به دوران قبل از هیتلر و یک ماشین دوخت قدیمی از دوران تزار یعنی قبل از انقلاب شوروی وجود دارد که هنوز هم کارایی خاص خود را حفظ کرده‌ است. این دستگاه‌ها حتی در تهران هم وجود ندارد. ابوالحسن زربافی خریده بود. اولین دستگاه چاپ در ایران در جلفای اصفهان راه اندازی شد. بعد در گیلان و سپس در تبریز صنعت چاپ به‌راه افتاد. ظاهرا «روزنامه جنگل» چند شماره در این چاپخانه منتشر شده است. روزنامه‌هایی مثل ستاره، سهیل، فریاد گیلان و روزنامه بازار در این چاپخانه منتشر می‌شد.»

سردر ورودی چاپخانه زربافی، سال ۱۳۱۵ حک شده است. ولی فلاحتکار می‌گوید: «تاریخ شروع به کار چاپخانه خیلی قبل‌تر از این تاریخ است. سال‌های ۱۳۵۰ در این چاپخانه بین ۲۰ تا ۲۵ نفر کار می‌کردند. خانم‌ها بیشتر حروف چین بودند. حالا دیگر چاپخانه زربافی رونق سابق را ندارند.»

و من لابه لای صدای تق تق چاپگرهای قدیمی و جعبه سربی حروف چین، به چاپگرهای دجیتالی فکر می‌کنم که تحولی در صنعت چاپ و نشر ایجاد کرده‌اند و همین باعث شد عرصه بر دستگاه‌های چاپ قدیمی تنگ شود. مدتی است کارگروه ساماندهی پیاده راه رشت به مدیریت یوسف یزدانی، مدیر منطقه یک، تشکیل جلسه می‌دهد. در یکی از این جلسات، موضوع تغییر کاربری چاپخانه زربافی به «موزه صنعت چاپ» مطرح شده است. پیشنهادی که فعلا در حد سخن است و معلوم نیست وراث زربافی با این پیشنهاد موافقت نمایند. اما راه اندازی یک موزه خرد در مرکز شهر و درست در خیابانی که بیشترین گردش شهروندان و مسافران را دارد، می‌تواند تجربه بی‌نظیری باشد. باید دید آیا این پیشنهاد نیز همانند بسیاری از طرح‌های نوشته شده مدیریت شهری به سرانجام می‌رسد!

پایان پیام/شبستان