کد خبر : 53376
تاریخ انتشار : دوشنبه ۹ تیر ۱۳۹۹ - ۱۲:۲۰

مسجدی با دوره های مختلف معماری/ مسجد اکبریه لاهیجان از قرن چهارم تا دوره قاجار

مسجدی با دوره های مختلف معماری/ مسجد اکبریه لاهیجان از قرن چهارم تا دوره قاجار

«مسجد اکبریه» شهر لاهیجان دربردارنده دوره های مختلف معماری است و به لحاظ میراثی بسیار با اهمیت بوده و در آذر ماه سال ۱۳۵۴ به شماره ۱۲۲۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

به گزارش گیلانستان،در جنوب غربی مجموعه میراثی «چهارپادشاهان» در شهر لاهیجان، جایی که «سید خورکیا» و برخی دیگر از حاکمان محلی کیایی پیش از صفویه آرمیده اند، مسجدی قرار دارد که گفته شده بازمانده مسجدی از قرن چهارم قمری است و در دوره های مختلف تاریخی از صفویه، قاجار و پهلوی مرمت و نوسازی شده است.

 

در شبستان اصلی مسجد، کتیبه ای قرار دارد که گویای سال ساخت مجدد مسجد در عهد «فتحعلیشاه قاجار» به‌دست «علی اکبر خان»، حاکم وقت لاهیجان، بوده است. این کتیبه ۲۱ بیت شعر دارد که متن کامل آن در جلد دوم کتاب «از آستارا تا استرآباد» بازنویسی شده است.

اگر از توصیف و تمجید برای شاهان وقت و دیگر اضافات بگذریم، ابیات زیر در بررسی تاریخی سال ساخت و بانی آن حائز اهمیت است: «بعهد فتحعلی شاه شهریار عجم/ طراز افسر کاوس و زیب مسند جم بحکم خسرو عادل بشهر لاهیجان/ فراز مسند فرماندهی نهاده قدم بنا نها چنین مدرس و چنان مسجد/ که این مدینه علم است و آن حریم حرم زبانی این دو بنا شد چو اکبریه بنام/ بماند نام نکویش همیشه در عالم نوشت از پی تاریخ هر دو کلک صبا/ شده مدینه علم و حرم قرین بهم» در پایان نیز نام کاشی کار کتیبه ذکر شده است: «کتیبه المذنب زین العابدین کاشانی مستوفی دیوان اعلی ۱۲۳۹».

 

بررسی ابیات نشان می‌دهد، این بنا تنها به قصد مسجد ساخته نشده و علاوه بر یک مکان عبادی، گویا مدرسه علمیه نیز بوده استگفته شده اگر «مسجد اکبریه» تکمیل می‌شد، با مسجد «آیاصوفیه» در استانبول برابری می کرد.

 

اما سعایت خبرچینان نزد شاه موجب شد گنبدهای مجلل این مسجد ناتمام بماند.( نک، محمد مهدوی لاهیجانی، جغرافیای گیلان) این موضوع را «یاسنت لوئی رابینو»، کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم نیز ذکر کرده است: «مسجد اکبریه در سال ۱۲۹۳ ه.ق به وسیله حاجی علی اکبر حاکم لاهیجان بنا شده است. در صفه ای از مرمر تاریخ بنای این ساختمان ضمن یک رباعی نشان داده شده است. مسجد دارای سه گنبد مجلل است که تاکنون به اتمام نرسیده است.» هم او ذکر کرده که به علت شکایت حاکم از جانب دشمنان نزد شاه، علی اکبرخان متهم به ساخت کاخ می‌شود و همین امر موجب تکمیل نشدن گنبدهای مسجد می‌گردد.

 

برخی کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند، تزئینات این مسجد هم بر حساسیت‌ها افزوده بود و بررسی تزئینات بیرونی از قبیل آونگ های قسمت شرقی و تزئینات کنگره ای چلیپا شکل احتمالا حساسیت هایی را در آن دوره برانگیخته که منجر به شکایت از حاکم نزد شاه شده است.» (نک، پنج پیران) همین منبع در مورد قدمت بخش های مختلف مسجد اکبریه می نویسد: «مجموعه کنونی از سه بخش قدیمی تر شامل مناره باقی مانده از قرن چهارم ه.ق ، وضوخانه، شبستان رواق و دهلیزهای ضلع شمالی باقی مانده از دوره صفوی و شبستان ضلع جنوبی ساخته شده در دوره قاجار و بخشی ساخته شده در دوره پهلوی شامل چند اتاق در اطراف حیاط شرقی برای آموزش طلاب تشکیل شده است.»

مسجد اکبریه از آن رو که دربردارنده دوره های مختلف معماری است، به لحاظ میراثی بسیار با اهمیت بوده و به همین دلیل این بنای شاخص در آذر ماه سال ۱۳۵۴ به شماره ۱۲۲۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

 

«مینو خاکپور» عضو هیئت علمی دانشگاه علم و هنر گیلان در مشخصات مسجد اکبریه می نویسد: «در حاشیه محراب، کاشی کاری از آیات قرآنی با خط نسخ دیده می‌شود. ارتفاع تک مناره آجری با گل دسته زیبای مسجد از سطح زمین ۱۸ متر است. این گل دسته در گوشه شمال شرقی ساختمان مسجد واقع شده و دارای سقفی رک با پوشش بیرونی از کاشی به رنگ آبی آسمانی، زرد، سیاه و سفید است. شبستان اصلی مسجد با ابعادی در حدود ۱۶× ۲۵ متر به شکل مستطیل کشیده، دارای چهار فیلپای بزرگ در وسط است که استحکام خاصی به گنبدهای شبستان و سقف بنا می‌بخشند. بر روی این فیلپاها و نیمه فیلپاها جانبی، طاق‌هایی به صورت جناقی و از نوع «پنج‌اوهفت» زده شده‌ تا از این طریق وزن سنگین سربندی بنا و گنبدهای شبستان را به این فیلپاها و از آنجا به زمین انتقال دهند. برای تبدیل فضای چهارگوش بین فیلپاها که به صورت مربع یا مستطیل است، رسمی بندی شده است. طاق‌های جناقی جانبی و متصل به نیم فیلپاها کوتاه‌تر از طاق‌های جانبی میانی هستند. پایین فیلپاها از ارتفاع ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر کاشی کاری است. نقش کاشی‌های گل و بوته‌ اسلیمی و به رنگ‌های لاجوردی، سبز، زرد، قهوه‌ای تیره، سیاه و قرمز است. کاشی‌ها دارای ویژگی‌های کاشیکاری قاجار به خصوص رنگ زرد مربوط به آن دوره است، در فضای شبستان مابین فیلپا‌ها و دیوارها سه گنبد بزرگ در وسط شبستان و شش گنبد کوچک در دو طرف گنبدهای بزرگ جای گرفته‌اند که فضای سقف شبستان را می‌پوشانند. ارتفاع گنبدهای بزرگ میانی۱۱ متر و ارتفاع گنبدهای کوچک جانبی ۳۰/۹ متر تا کف شبستان است و نوع قوسی که در آنها به‌کار رفته شبدری کند می باشد. ارتفاع گنبد شبستان حدود ۱۱ متر و گنبدهای جانبی کاسه برگشته ۳۰/۹ متر است.»

 

خاکپور پیرامون آسیب های وارده به بنا هم می‌افزاید: « به دلیل بالا بودن سطح آب های تحت الارضی، رطوبت اشباع در هوا و نیز بارش های فراوان جوی، این بنای منحصر به فرد همانند دیگر بناهای منطقه از رطوبت فراوان آسیب بسیار دیده است به گونه ای که در سقف و بدنه شبستان به دلیل فقدان تهویه مناسب، نور و آفتاب کافی و نیز وجود عوامل محیطی دیگر مکان مناسبی برای رشد انواع کپک و قارچ ها و نیز رشد گیاهان نامتجانس شده است. عدم آب بندی مناسب نقاط مختلف در بام بنا، موجب نفوذ آب باران بر بدنه بنا و در نتیجه شستشوی مصالح قدیمی را فراهم کرده است. لازم است کل بنا مورد بررسی آسیب های رطوبتی قرار گرفته و ناکش‌های مناسب برای بنا طراحی و تعبیه گردد.»

پایان پیام/

ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.

رفتن به نوار ابزار