یتیم خانه‌‌ هایی که هنرمندان موسیقی تربیت می کرد/ فعالیت دسته موزیک بلدیه های رشت و انزلی نزدیک به یک قرن

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ شهرداری های رشت و انزلی، از معدود شهرهایی هستند که نزدیک به یک قرن دسته موزیک دارند. بنابر آنچه در منابع ذکر شده، هر دوی این شهرها پیش از ایجاد بلدیه، گروه موسیقی داشتند. در کتاب «خاطرات ظهیرالدوله»، داماد ناصرالدین شاه قاجار ذکر شده که فردی به نام «کورکاظم» برای ظهیرالدوله در باغ صفای رشت «نای هفت بند» نواخته است و در مراسم شامی که در دارالحکومه رشت برپا شد، دسته موزیک نظامی دولتی، مرکب از ۲۴نفر موزیسین و یک سرهنگ معلم به نام «حسن خان» که از شاگردان مدرسه دارالفنون تهران بود، قطعاتی نواخته است. (خاطرات ظهیرالدوله، صص:۶۴ و ۶۵)

بعد از تاسیس بلدیه یا همان شهرداری، شهرهای رشت و انزلی در ابتدا دارالایتامی برای کودکان بی سرپرست احداث می کنند و ضمن سرپرستی، موسیقی هم به آنها می آموزند و بلدیه این شهرها، رسما صاحب «دسته موزیک» می شوند. گروه موزیکی که وظیفه داشت برای نشاط مردم، در مجامع عمومی موسیقی بنوازد.

دسته موزیک بلدیه رشت، عمدتا در سبزه میدان و دسته موزیک بلدیه انزلی در بلوار ساحلی برای مردم موسیقی می نواختند. دسته موزیک انزلی احتمالا چندسال زودتر شکل می گیرد و تصاویر اجرای این گروه به سال ۱۳۰۸ خورشیدی، موجود است. ولی بنا بر خبر منتشر شده در روزنامه ای به سال ۱۳۱۴، دسته موزیک بلدیه رشت در سال ۱۳۱۴ با ۴۰ نفر نوزانده رسما کار خود را آغاز می کند و شهرداری رشت طی قراردادی با ۲۰درصد تخفیف از شرکت «کرالتون فرانسه»، ابزار موسیقی لازم برای دسته موزیک شهرداری رشت را خریداری و از طریق بندر پهلوی(انزلی) وارد رشت می کند. (نک، تاریخچه بلدیه رشت، محمود نیکویه)

یک پژوهشگر در حوزه موسیقی در این باره می گوید: دسته موزیک شهرداری انزلی در ابتدای تاسیس و تا سال های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ به دسته موزیک دارالایتام شهرت داشت.

«امین حق ره» که خود زاده شهر انزلی است، می افزاید: دسته موزیک انزلی به قبل از عهد پهلوی اول بر می گردد و در دوره قاجار تشکیل شده است. در آغاز تاسیس شهرداری، بلدیه انزلی دسته موزیک داشت و به شکل مدرن آن، مربوط به سال ۱۳۰۰ است.

نویسنده کتاب«آقای هنر» با بیان اینکه مدرسان نامداری به دسته موزیک انزلی آموزش می دادند، یادآور می شود: «جعفر حق شناس» از نخستین مربیان و مدرسان دسته موزیک دارالایتام شهرداری انزلی بود که مسئولیت سرپرستی دارالایتام را هم بر عهده داشت. «عیسی خان وکیل باشی» یا «عیسی رنجبر» مربی دیگری است که علاوه بر تدریس موسیقی، معاون دارالایتام انزلی هم بود و تا سال ۱۳۰۸ خورشیدی هنرجو تربیت می کرد، پس از آن به رشت رفته و در این شهر نیز در عرصه موسقی تاثیرگذار بود.

حق ره تصریح می کند: دسته موزیک بلدیه انزلی بر مبنای سازهای بادی و موزیک، مارش نظامی بود.

وی تصاویری از دسته موزیک دارالایتام شهرداری در سال های ۱۳۰۸ و ۱۳۳۶ خورشیدی را نشان می دهد که گروه های مختلف سنی روی پله های بلوار ساحلی انزلی که تازه تاسیس شده بود، ایستاده و برای جمعیت حاضر می نوازند. شاید خاطره خوش دسته موزیک شهرداری انزلی باعث شده بود که بلدیه این شهر به سال ۱۳۱۱ خورشیدی تصمیم به ساخت جایگاه موزیک در حیاط بلدیه کند تا جایگاه اختصاصی برای دسته موزیک باشد. ساختمان جایگاه موزیک این شهر اکنون جزو آثار ملی است.

یک فعال حوزه گردشگری، به تاریخچه ساخت این بنا اشاره کرده و می گوید: «محمد روشن» شهردار انزلی بین سال های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۳ از یک مهندس آلمانی و معمار یونانی خواست، یک نماد آئینی به سبک یونان باستان بسازد. در کتاب «تاریخ جامع انزلی» اثر شادروان عزیز طویلی، آمده که این جایگاه در سال ۱۳۱۱ خورشیدی به دستور شهرداری وقت بندر انزلی و توسط مهندسین آلمانی به مساحت ۷۶متر مربع ساخته شده است.

«محمود عباسیان امین» می افزاید: بنای ساختمان جایگاه موزیک انزلی در بین مردم به«حافظیه انزلی» معروف شده است. با اینکه الگوی معماری آن شبیه حافظیه شیراز است، ولی جایگاه موزیک انزلی، چهار سال زودتر از بنای حافظیه ساخته شده و از زمان ساخت تاکنون محل اجرای موزیک برای شهروندان انزلی بوده است.

مشاور کمیسیون گردشگری شورای شهر انزلی یادآور می شود: بنای جایگاه موزیک انزلی وقتی تنها ۴۵سال از ساخت آن گذشته بود، در تاریخ ۲۶آذرماه سال ۱۳۵۶، در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد.

وی به پیشینه اجرای موسیقی زنده و خیابانی در انزلی اشاره می کند و می افزاید: به‌خاطر موقعیت انزلی که یک بندر و به نوعی دروازه اروپا بود، مسافران و گردشگرانی که بین شمال و جنوب کشور در تردد بودند، گاه مجبور می شدند به دلیل تلاطم دریا در انزلی بمانند. بنابراین سعی می کردند با هنرهایی که داشتند، کسب درآمد کنند. یکی از این هنرهای انفرادی، اجرای زنده موسیقی بود. بنابراین مردم انزلی از سالهای بسیار دور، زمینه پذیریش گروه های موسیقی را داشتند.

عباسیان امین درباره دسته موزیک شهرداری انزلی هم می گوید: در تصاویر به‌جامانده می بینیم، ۳۷ نفر کودک و نوجوان، با لباس های متحدالشکل با سازهای لهستانی بعد از ظهرهای جمعه روی پله های بلوار انزلی اجرای زنده موسیقی داشتند. بی دلیل نیست که شهر انزلی بعدها خاستگاه بزرگان موسیقی کشور می شود؛ احمد عاشور پور، منوچهر ویسانلو و بابک افشار تنها برخی از این بزرگان عرصه موسیقی هستند.

پایان پیام/شبستان