نگاه دلواپس شالیکاران گیلانی به آسمان/ زنگ بحران نواخته شد

به گزارش گیلانستان، از دیرباز رد نگاه مضطرب کشاورزان بر گستره آبی آسمان نقش بسته است. آنها گاه چشم انتظار باران هستند تا ابرها، عطش زمین‌هایشان را سیراب کنند و گاه دلواپس بارش‌های نابهنگامی هستند که بر ثمره رنج‌هایشان آسیب وارد می‌کند.

این روزها اما کشاورزان دل‌نگران کم آبی هستند. بی تردید کشاورزی از ارکان اصلی اقتصاد گیلان محسوب می‌شود، رکنی که رونق آن بدون وجود آب کافی میسر نیست و آبرسانی مناسب به مزارع و باغات یکی از اصلی ترین دغدغه‌های فعالان این عرصه به شمار می‌آید.

تأکید همه مدیران بر رعایت تقویم زراعی برای به حداقل رساندن تنش آبی

مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان دهم فروردین ماه امسال، از کاهش ۵۰ درصدی آب ورودی به سد سفیدرود گیلان خبر داد. «وحید خرمی» با بیان اینکه سد سفیدرود با یک میلیارد و ۷۵ میلیون متر مکعب آب به مرحله سرریز رسیده، اعلام کرد: ورودی سد سفیدرود در حال حاضر ۱۲۰ متر مکعب بر ثانیه است که این میزان در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته کاهش ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد.

در همین روز رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان ۱۵ فروردین را زمان آغاز خزانه گیری در شالیزارهای استان اعلام کرد و از کشاورزان خواست تا طبق تقویم زراعی نسبت به کشت و کار اقدام کنند و یادآور شد که تقویم زراعی بر اساس شرایط اقلیمی و آب موجود در استان پیش بینی شده و رعایت زمان‌بندی آن توسط کشاورزان مورد تاکید سازمان جهاد کشاورزی گیلان است.

همچنین روز ۱۴ فروردین مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان توصیه کرد که کشاورزان برای آغاز عملیات خزانه گیری و نشاکاری برنج به تقویم زراعی اعلامی توجه داشته باشند و خزانه گیری خود را بر اساس تقویم زراعی با مساعدتر شدن هوا و پیش بینی‌های اداره کل هواشناسی استان آغاز کنند. در ادامه توصیه شد که کشاورزان برای اتمام شخم اول شالیزارهای خود از بارندگی‌ها و آب‌های سطحی نهایت استفاده را به منظور اتمام شخم اول شالیزارهای خود داشته باشند.

«ابراهیم اکبرزاده» تصریح کرد که کشاورزان در پاکسازی انهار، کانالهای آبیاری و محافظت از تأسیسات آبی در شرایط جوی پیش رو اهتمام داشته باشند و در مورد آبگیری کامل آب بندان های موجود در روستاهای خود با بهره گیری از نزولات جوی پیش رو با شوراهای روستا، دهیاران و عوامل مرتبط همکاری کنند.

و اما مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان روز ۱۸ فروردین با بیان اینکه ۳۴۰ کیلومتر از انهار استان گیلان لایروبی شده، اظهار کرد: «در مجموع برای امسال لایروبی حدود ۵۰۰ کیلومتر از انهار و رودخانه‌های استان برنامه ریزی شده است که تاکنون بیش از نیمی از آن انجام شده و تلاش می‌کنیم تا قبل از شروع فصل آبیاری کار لایروبی مسیل های باقی مانده نیز به اتمام برسد.»

از جمله اقداماتی که دستگاه‌های متولی در زمینه تأمین آب زراعی انجام داده اند لایروبی ۳۸ کیلومتر از انهار شهرستان‌های رودسر و املش؛ بازسازی، لایروبی و آبگذاری ۹۵ درصد از سردهنه های رضوانشهرر؛ لایروبی انهار درجه ۱ و ۲ سطح شهرستان رشت به طول ۱۰۰ کیلومتر، تجهیز و راه اندازی ۱۴۶ مورد ایستگاه‌های پمپاژ، تهیه، تجهیز و خرید قطعات ۱۵ ایستگاه پمپاژ و راه اندازی ۱۷ مورد چاه‌های آب کشاورزی در سطح شهرستان رشت؛ پیشرفت فیزیکی ۹۰ درصدی پروژه احداث سردهنه جوبن رودبار است.

اما واقعیت این است که تلاش برای کاهش دغدغه‌های شالیکاران در این حوزه و کاستن از بروز آثار کاهش بارندگی‌ها نیازمند برنامه‌های طولانی مدت در راستای مدیریت بهینه آب و ممانعت از هدر رفت آن است. تلاش برای لایروبی انهار و ترمیم شبکه‌های آبرسانی، آموزش به کشاورزان در راستای بهره وری بیشتر از منابع آب و بهره مند شدن از روش‌های نوین کشت و کار امری است که با عزم و همت جدی متولیان ذی‌ربط و جلب مشارکت کشاورزان میسر می‌شود.

بحران کمبود منابع آب چالش پیش روی شالیکاران گیلانی

«محمود هوشیار فرد»، پژوهشگر و عضو هیئت علمی سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی کشور در این باره گفت: استان گیلان با دارا بودن ۳۵ درصد مساحت برنج کاری و تأمین حدود ۳۰ درصد نیاز برنج کشور یکی از بزرگترین تولید کنندگان برنج بشمار می‌رود.

وی با بیان اینکه با توجه به اینکه بخش مهمی از کشاورزی گیلان وابسته به تولید برنج است به همان اندازه مشکلات و دغدغه شالیکاران از جمله در مورد کمبود منابع آبی هنگام کاشت و داشت برنج بیشتر از سایر بهره‌برداران گیلانی است، افزود: متأسفانه هر ساله آماده سازی به موقع زمین (شخم اول یا دوم) و یا نشا کاری در بخش زیادی از اراضی شالیزاری گیلان از جمله شالیزارهای واقع در نواحی رشت، خشکبیجار، خمام و لشت نشاء به دلیل مشکل آب، انجام نمی‌گیرد.

منابع آب استان در نیمه اول سال با کمبود مواجه اند

وی با اشاره به اینکه آب حدود ۷۵ درصد اراضی شالیزاری گیلان از طریق کانال‌های آبرسانی از سد سفیدرود و آب مابقی اراضی که عمدتاً بالادست شبکه آبیاری هستند از طریق آب بندان ها، رودخانه‌های داخلی یا چشمه‌های فصلی، چاه‌ها و یا استخرهای ذخیره آب تأمین می‌شود، ادامه داد: در طول ۵۰ سال اخیر، بر اثر رسوب گذاری هر ساله به طور متوسط نیم تا یک درصد از حجم کل ذخیره این سد، ظرفیت و عمر مفید آن از دست رفته است.

هوشیار فرد با بیان اینکه با توجه به اینکه این سد بر روی رودخانه‌های حاوی مقادیر قابل توجه رسوبات ساخته شده است، افزود: صاحبان شالیزارهایی که تحت شبکه آبیاری قرار دارند در تأمین، انتقال و حتی توزیع و مدیریت آب نقش چندانی ندارند. چرا که مدیریت آبیاری به شکل متمرکز بوده و شرکت‌های بهره برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی استان عهده دار مسئولیت مدیریت صحیح آب هستند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد به دلیل کاهش ۵۰ درصدی حجم آب ورودی از حوضه‌های آبریز به سفیدرود نگرانی‌های زیادی در کشت و کار برنج امسال خصوصاً بعد از نشا کاری تا نیمه تیر ماه وجود دارد، اضافه کرد: عوامل مختلفی از جمله عدم وجود پوشش برفی مناسب در حوضه آبریز سد سفیدرود و ایجاد سد در سرشاخه‌های رودخانه سفیدرود باعث این کاهش شده اند.

پژوهشگر مسائل کشاورزی با بیان اینکه برنج محصولی با نیاز آبی بالا است، اظهار کرد:تأمین آب مورد نیاز شالیزارها به ویژه دو تا سه هفته بعد از نشاکاری و نیز ابتدای خوشه دهی بسیار مهم بوده و آبیاری به موقع خزانه برنج در تولید نشاهای سالم و قوی اهمیت دارد. تأمین آب مورد نیاز شالیزارها به ویژه دو تا سه هفته بعد از نشاکاری و نیز ابتدای خوشه دهی بسیار مهم بوده و آبیاری به موقع خزانه برنج در تولید نشا های سالم و قوی اهمیت دارد. زیرا متناسب با رشد نشا در خزانه خصوصاً بعد از مرحله دو برگی باید دفعات ورود آب به داخل خزانه بیشتر شود و در واقع باید آب به طور دائم، پای نشاها جریان داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه در شرایط فعلی کمبود آب، شالیکاران نگرانند که خزانه‌ها از بین بروند و آنها مجبور به خزانه گیری مجدد شود که در نتیجه زمان کشت و برداشت محصول بسیار دیر و نهایتاً محصول خوبی عاید آنها نخواهد شد، افزود: بسیاری از مزارع به دلیل عدم دسترسی به منابع آب کافی برای آبگیری، هنوز شخم زده نشده و نگرانی دیگر شالیکاران، تأخیر کاشت به دلیل آماده نبودن زمین بعد از هفته اول اردیبهشت است که روی شاخص برداشت محصول تأثیر منفی خواهد گذاشت.

هوشیار فرد با اشاره به اینکه تاریخ نشاکاری دارای نقش اصلی در عملکرد محصول برنج است، ادامه داد: اطلاع دقیقی درباره مقدار آب رودخانه‌ها، میزان آب جمع آوری شده در استخرها قبل از شروع کشت یا ظرفیت آبدهی چاه‌ها و هزینه برق مصرفی برای پمپاژ آب چاه برای تأمین آب ۲۵ درصد شالیزارهای باقیمانده استان واقع در مناطق شیب دار یا اراضی مسطح وجود ندارد.

ضرورت توجه جدی به بهره وری مصرف آب

این پژوهشگر با بیان اینکه بهره‌وری مصرف آب باید مورد توجه جدی مسئولان استان قرار گیرد، تصریح کرد: یکی از راهکارهای موجود در شرایط فعلی که میزان آب قابل دسترس شبکه آبیاری، امکان تأمین دائمی آب در سطح شبکه و روش سنتی شالیکاران یعنی آبیاری غرقاب دائم را مهیا نمی‌سازد، مدیریت توزیع آب به روش آبیاری نوبتی یا کم آبیاری (آبیاری تناوبی) بسته به نیاز دوره رشدی برنج است.

وی با اشاره به اینکه شاید شالیکاران این روش را نپسندند زیرا با مشکل علف هرز و کارایی پایین علف‌کش ها روبرو می‌شوند، تأکید کرد: باید بدانیم که ایجاد حالت غرقاب دائم مزرعه در آبیاری برنج، یک ضرورت نیست.

هوشیار فرد افزود: با اعمال مدیریت مناسب در روش آبیاری مزارع برنج متناوب با کاهش زمان یا مقدار آبیاری می‌توان بدون ایجاد تنش آب و تبعات آن بین ۳۰ تا ۴۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب و افزایش کارایی مصرف آب تا ۶۰ درصد را داشته باشیم.

وی با بیان اینکه با توجه به اینکه حساسیت بوته‌های برنج در زمان گلدهی به تنش آب زیاد است و طولانی شدن دور آبیاری تناوبی (بیش از ۷-۵ روز) تا حدودی ممکن است باعث افت محصول خصوصاً برنج رقم هاشمی شود، گفت: باید توجه داشت که اجرای این روش آبیاری تناوبی در صورتی که اولاً کرت ها بخوبی تسطیح شده باشند و ثانیاً شخم دوم بدرستی انجام و مرزها طوری آماده شده باشند که از نشت آب جلوگیری شود و ثالثاً دور آبیاری بیش از پنج روز نباشد، بدون کاهش محصول و سود کشاورزان، کارایی مطلوبی برای شالیکاران به دنبال خواهد داشت.

هشدارهایی که نیازمند توجه بیشترند

هوشیار فرد با تاکید بر اینکه لازم است بحران و زنگ خطر مدیریت آب در استان گیلان را پیش از بحران آب گوشزد کرد، گفت: شالیکاران گیلانی انتظار داشتند بعد از گذشت بیش از یک دهه از آخرین بحران آب در سال ۸۷، متولیان امر آب و کشاورزی استان غافلگیر نشوند. زیرا در چرخه مدیریت بحران منابع آبی، پیشگیری، پیش بینی، آمادگی، مقابله، بازسازی و باز توانی، اقدامات گام به گامی است که باید انجام می‌شد.

وی با اشاره به اینکه در فاز انتقال به موقع آب به شالیزارها یعنی از مخازن آب تا ابتدای کانال درجه سه و فاز توزیع آب، زمان و میزان راندمان انتقال و توزیع آب بسیار مهم است، افزود: یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها برای حفظ منبع آبی سفیدرود، کاهش شدت رسوب گذاری با استفاده از روش‌های نوین است.

پژوهشگر مسائل کشاورزی تأکید کرد: متأسفانه طی سال‌های اخیر زمان آماده سازی زمین و نشاکاری به دلیل مشکلات آب حداقل هفت تا ۱۰ روز به تعویق افتاده و کشاورزان همواره نگران محصول‌دهی مناسب و نیز مصادف شدن زمان برداشت محصول با بارندگی‌های سنگین تابستانه (مرداد و شهریور) بوده اند.

وی ادامه داد: توسعه زیرساخت‌ها و بهره برداری بهینه از سدها، پوشش و لایروبی انهار و کانال‌های انتقال و توزیع آب در رفع کمبود منابع آب کشاورزی، سرعت انتقال و توزیع آب و جلوگیری از هدر رفت آب و افزایش راندمان آب ضروری است و باید تسریع شودتوسعه زیرساخت‌ها و بهره برداری بهینه از سدها، پوشش و لایروبی انهار و کانال‌های انتقال و توزیع آب در رفع کمبود منابع آب کشاورزی، سرعت انتقال و توزیع آب و جلوگیری از هدر رفت آب و افزایش راندمان آب ضروری است و باید تسریع شود.

هوشیار فرد با بیان اینکه در بحث آموزش و ترویج آبیاری تناوبی مزارع برنج هنوز کمبود و نواقصی وجود دارد که باید هر چه زودتر مرتفع شوند، اضافه کرد: آموزش مدیریت صحیح آبیاری در شرایط کمبود منابع آبی و هدایت شالیکاران در رابطه با راه‌های جلوگیری از تلفات ناشی از نشت جانبی آب در کرت ها، تطبیق تقویم زراعی بر اساس مقدار آب رودخانه و بارندگی، برداشت به موقع و بیشتر آب با رعایت حقوق اراضی مشابه پایین دست، الزامی است.

با توجه به این تفاسیر امیدواریم متولیان امر، خصوصاً شرکت آب منطقه‌ای گیلان و سازمان جهاد کشاورزی بیش از پیش با دقت لازم در مدیریت منابع آبی استان و برنامه ریزی صحیح، تجهیز و ساماندهی زیرساخت‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ آب و ذخیره سازی آب در آب بندان ها و نیز ساز و کارهای اجرایی لازم را خصوصاً در زمینه فعالیت‌های حفاظت آب و خاک از جمله رسوب شویی و لایروبی در سد سفیدرود و مصرف بهینه آب را فراهم سازند تا نگرانی‌ها و رنج شالیکاران در موسم کشت برنج کمتر شود.

انتهای پیام/مهر