«خونه آقا بزرگ» روایت احیا و تغییر کاربری یک خانه تاریخی در رشت

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ احداث خیابانی که امروز به نام امام می شناسیم، کمتر از صد سال از احداث آن می گذرد. سال ۱۳۰۳ خورشیدی، کلنگ احداث اولین خیابان رشت به‌نام« رییس الوزاء یا سردار سپه» به زمین زده شد. فاز اول آن از میدان شهرداری آغاز و تا اراضی ناصریه (میدان فرهنگ) فعلی ادامه داشت. خیابانی که به‌قول «محمود نیکویه» نویسنده کتاب «تاریخچه بلدیه»، سه سال طول کشید تا بلدیه با تملک خانه های در مسیر آن را احداث کند.

وقتی فاز اول آن افتتاح شد، مردم رشت از این خیابان به عنوان یک تفرجگاه استفاده می کردند و گشت زنی ها در این خیابان جای شب گردی های باغ تاریخی «سبزه میدان» را گرفت. آن روزها برای احداث این خیابان، خط آهن موقتی کشیده شد تا نخاله های حاصل از تخریب خانه های محلاتی که به شکل حلزون درهم پیچیده بودند، برداشت شود.

محمود نیکویه به استناد گزارشی با عنوان «عملیات بلدیه» چاپ شده در روزنامه « قرن چهارده» (چاپ رشت- دی ماه ۱۳۰۳) می گوید: « برای توسعه این خیابان قسمت های دیوارهای مخروبه ابنیه دولتی که از بدو مشروطیت ایران خراب و منظره تاثرآوری را نشان می دهد، منهدم و مقدار کل آن مسطح و جزء خیابان فوق شده برای تسطیح بقیه آن مشغول می باشند. این خیابان به طول۳۳۰ ذرع و به عرض ۱۲ذرع خواهد بود. برای سهولت کار خط آهنی به طول ۱۱۵ذرع کشیده شد که خاک و گل و پاره آجر بوسیله آن حمل و نقل بشود، به علاوه خیابان مزبور شن ریزی شده است.»

از وقتی شهرداری رشت در سال ۹۴، تصمیم گرفت پیاده راه فرهنگی مرکز رشت را اجرا کند، بخش ابتدایی این خیابان از سمت عمارت بلدیه، دوباره به عنوان پیاده راه سنگفرش شد. حالا در پیاده روی های دوباره در اولین خیابان رشت، می توان به جداره املاکی که بعد از اجرای این خیابان ساخته شده اند، به دقت نگریست. املاکی که روایتگر سبک جدیدی از معماری هستند.

ابتدای کوچه مهربان، ساختمان زیبای چاپ زربافی قد علم کرده است. نخستین چاپخانه رشت که «ابوالحسن زربافی» در سال ۱۳۱۵ آن را تاسیس کرد. در میانه کوچه مهربان هنوز رنگ و بوی خانه های قجری حس می شود. تک و توک بناهایی که از کلنگ نوسازی درامان مانده اند. محله ای که با احداث خیابان امام از بازار بزرگ جدا افتاد، اما این جدایی، تنها خط کش آمرانه سبک معماری پهلوی بود. زیرا، خانه های متروک در گذری که به آفخرا می رسد، اکنون انبار کالاهای بازاریان شده است.

نزدیک به حمام حاج آقا بزرگ که قدمتش افزون بر ۱۵۰سال است، یک خانه اعیانی در گذر زمان بین دو نفر تقسیم می شود. یکی از آنها سال‌ها به عنوان انبار یکی از کتابفروش‌های بازار استفاده می شد ودیگری همچنان انبار فروشگاه لوازم قنادی است.

چندماهی است، انبار کتابفروشی به همت دو جوان خوش فکر، تخلیه شده و این بنا درحال مرمت است. این روزها اگر از کوچه مهربان به سمت حمام حاج آقا بزرگ بروید، رنگ آبی فیروزه ای دور ارسی های یک عمارت باشکوه، توجه رهگذران را جلب می کند. عمارتی که پیش از این مخروبه بود، حالا رنگ زندگی به خود گرفته است.

«مهرداد ربیعی» در این باره می گوید: روز اولی که بنا را تحویل گرفتیم، به دلیل شدت صدمات نمی شد داخل بنا رفت. تصور کنید خانه ای که سال‌ها متروک بوده و ۱۳سال انبار کتابفروشی بود.

این جوان ساوه ای می افزاید: گفته شده، مالک این بنا، همبازی «پروفسور مجید سمیعی» بوده است و این بنا را اجاره کردیم. طی این ۱۰۰ روز که بنا را مرمت می کنیم، در واقع از سنوات اجاره کسر می شود.

وی توضیح می دهد: هدف ما حفظ اصالت اولیه بنا بود. به عنوان مثال، طاق های هلالی آجرنمای حیاط زیر سیمان رفته بود که روکش سیمان را تراش دادیم تا به حالت نخست احیا شود. حوض حیاط را نیز احیا کردیم. رطوبت زدایی از کف، بهسازی و احیای راه پله ها و زیر زمین خانه و رف ها و گنجه های اتاق از دیگر اقدامات بود. کف حیاط هم سیمان شده بود. کف پوش قبلی برداشت و با خرید آجر کوره ای، کف را به سبک قدیم بازسازی کردیم. البته استفاده از کاشی های لعابدار در فواصل آجرها، نیز به‌زودی انجام می شود.

از سفال های قاشقی دپو شده در حیاط می توان فهمید که سقف، سفال سر بوده است و «مرتضی اسدالهی» دیگر جوان مشارکت کننده برای احیای این عمارت می گوید: بعد از تعویض حلب بام، سفال ها دوباره بر بام چیده می شود.

اسدالهی درباره تاریخچه بنا می گوید: کتیبه ای در اتاق نصب شده بود که نشان می دهد این خانه در سال ۱۲۹۴خورشیدی ساخته شده است.

از شیشه های رنگی بالای ارسی می توان فهمید که کل پنجره های روبه حیاط ارسی های یکپارچه داشته و به‌نظر می رسد بخش اعظم ارسی در مرمت های بعدی برداشته شده و تنها بخش فوقانی باقی مانده است. رنگ آمیزی چوب های دور ارسی، نمای شیشه های چند رنگ را بیشتر کرده است و کارگرانی که در اتاق ها مشغول رنگ آمیزی دیوارها هستند تا آخرین تعمیرات «خونه آقا بزرگ» به اتمام برسد.

ربیعی، تصویر کاشی نقش برجسته ای را نشان می دهد که نام « کافه رستوران خونه آقا بزرگ» بر آن حک شده است. تابلویی که قرار است به‌زودی بر سردر چوبی عمارت نصب شود تا یادآور روزگاری باشد که همه فامیل در خانه آقا بزرگ جمع می شدند و خانم بزرگ سفره اش را از این سر تا آن سر تالار پهن می کرد و عطر خورش های محلی در تمام حیاط و محله می پیچید.

ربیعی توضیح می دهد: روزهای اولی که مرمت این عمارت را آغاز کردیم، رهگذران به داخل خانه می آمدند و با نگرانی می پرسیدند که آیا این خانه هم قرار است خراب شود! و وقتی پاسخ می دادیم مرمت می شود، خوشحال می شدند و از بنا عکس می گرفتند.

وی با تاکید بر حفظ هویت های معماری بومی، تاکید می کند: رضایت شهروندان برای احیای یکی از خانه ها تاریخی، خستگی یکصد روز تلاش را از تن ما می زداید.

ربیعی با اشاره به ثبت رشت به عنوان شهر خلاق خوراک، ابراز می دارد: این اتفاق می تواند برای شهر رشت آورده اقتصادی داشته باشد و چه بهتر که خانه های تاریخی که متروک و بی استفاده رها شده اند به عنوان رستوران سنتی و یا اقامتگاه های سنتی، پذیرای گردشگرانی باشد که برای دیدن جاذبه های رشت و چشیدن خوراک های محلی به گیلان سفر می کنند.

وی از هزینه های سنگین احیا و مرمت می گوید و امیدهایی که برای آینده دارند و اجاق مطبخ خونه آقا بزرگ که پایان همین ماه روشن می شود. او از مسئولان میراث فرهنگی و مدیریت شهری استمداد دارد و نصب تابلوی راهنما به رستوران سنتی خونه آقا بزرگ در ابتدای کوچه مهربان، درخواستی است که مطرح می کند.

پایان پیام/شبستان