تجلی ارادت هنرمندان در قاب تصویر/ وقتی دیوارها واقعه کربلا را روایت می کنند

به گزارش گیلانستان، هنر به عنوان غنی‌ترین سرمایه معنوی بازگو کننده عقاید، اتفاقات، ارزش‌ها و باورهای دینی و مذهبی جامعه است که می‌تواند نقش به‌سزایی در ثبت و انتقال این مفاهیم به نسل‌های دیگر ایفا کند. پس از ورود اسلام به ایران، گیلان از جمله مناطقی بود که اسلام را با تشیع پذیرفت؛ اما پیدایش دیوارنگاری‌های بقاع در این منطقه را به دوره صفویه که نقطه آغازین تشیع صفوی بوده، نسبت می‌دهند.

دیوارنگاری‌های مذهبی با محوریت ائمه اطهار(ع) به‌ویژه واقعه کربلا با قدمتی چندصدساله که از دوران صفویه بر دیوار امامزادگان و بقاع متبرکه استان به‌ویژه در شرق گیلان شکل گرفت، نمونه بارزی از هنر اسلامی در استان است که دوران اوج و شکوفایی‌اش در دوره قاجار و در پیوند با تعزیه رقم خورد. بعد از شکل‌ گیری انقلاب این هنر با مضامین عاشورایی بر دیواره‌های شهر به تصویر کشیده شده و در واقع هویت شهر را نمایان کرد، شاهکارهایی که در تعامل با فضای شهری نشان از ارادت مردم به اهل بیت(ع) است.

به‌واقع هنر به‌واسطه انتقال مفاهیم می‌تواند آموزه‌های دین را به بهترین شکل در جامعه ترویج دهد که هنر نقاشی دیواری بهترین فرصت برای انتقال پیام‌ به طیف گسترده مردم در توسعه فرهنگ و ارزش‌های دینی است.

*ایمان و توکل به خداوند عامل اصلی در خلق آثار هنری 

«رضا حقی» با اشاره به تاثیر هنر در انتقال آموزه های دینی و مفاهیم عاشورایی، دیوارنگاره‌های مذهبی را یکی از مهمترین ابزارهای هنری با محوریت دین و ائمه اطهار(ع) دانست و اظهار کرد: بهره‌گیری از زبان هنر برای انتقال مفهوم به مخاطب یک ضرورت است.

این کارگردان هنری و فعال فرهنگی با بیان اینکه قدرت تصویر زیاد است، افزود: بیان هنرمندانه مفاهیم در قاب تصویر باید برای همگان قابل درک باشد تا هرکس به فراخور ظرفیت وجودی‌اش از آن بهره گیرد.

وی ایمان و توکل به خداوند متعال را از ویژگی‌های اصلی در خلق اثر هنری برشمرد و متذکر شد: هنرمند در تولید اثر باید سیر و سلوک داشته تا جوششی از درون شکل گیرد، به مفهوم نزدیک شود و با توفیق الهی به تصویری شایسته و بر اساس حق، دست یابد.

حقی با بیان اینکه معروف‌ترین نقاشی‌ در مورد امام حسین(ع) تابلوی عصر عاشورا است که استاد فرشچیان تعریف می‌کند در ظهر عاشورا مادرش به وی می‌گوید که همه مردم به عزاداری مشغول هستند آنوقت تو در خانه مانده‌ای؟ با حالی منقلب روبروی بوم نقاشی قرار گرفتم و شروع به نقاشی کردم، غروب وقتی مادر و همسرم از عزاداری به خانه برگشتند، تابلو را دیدند. هیچ فکری از قبل نداشتم گویا کسی از درون به من گفت: عاشورا را بکشم، تاکید کرد: استاد فرشچیان از کودکی با امام حسین(ع) مانوس بوده و از چهار سالگی در هیئت‌ها کمک می‌کرد. وی سال‌ها تلاش کرده تا به این درجه رسیده است. وقتی می‌گوید بدون وضو دست به قلم نمی‌زند حرف بزرگی است. می‌گوید میز کارش همیشه رو به قبله است یعنی با نقاشی کردن عبادت می‌کند. این فرد چنین سیر و سلوکی دارد وقتی این مراحل را طی کرد، امام رضا(ع) نیز به او عنایت می‌کند و تابلوی ضامن آهو خلق می‌شود.

حقی با بیان اینکه این تابلو روایت داستان ضمانت آهو توسط امام رضا (ع) در برابر شکارچی، است یادآور شد: استاد فرشچیان درباره خلق این اثر هنری می‌گوید: برای عمل قلب به آمریکا رفته بودم اما در بازه زمانی تا انجام عمل بارها به امام هشتم(ع) متوسل شده و گفتم:«آقا کمکم بفرمایین». در آخرین آزمایش قبل از عمل، دکترها شگفت‌زده از مداوای من، پرسیدند نزد کدام دکتر رفتی و هر چه به دکترها گفتم جایی نرفتم، شما چه می‌گویید؟ آنها باور نمی‌کردند و به من گفتند که قلب شما سالم است و نیازی به عمل ندارد. بعد از این اتفاق تصمیم گرفتم تابلوی «ضامن آهو» را بکشم وقتی به قسمت‌های چهره مبارک امام رضا(ع) که رسید، به دلم افتاد که تمثال حضرت را بکشم. لذا متوسل شدم و همان شب در خواب صورت مبارک حضرت را دیدم و ایشان با مهربانی فرمودند من را ببین و بکش! استاد گفتند وقتی بیدار شدم، چیزی از چهره مبارک حضرت در ذهنم نمانده بود. مجدد متوسل شدم و باز هم در شب دوم حضرت تشریف آوردند و این اتفاق تا سه شب تکرار شد و این افتخار را داشتم که چهره حضرت را در نور بکشم.

وی صبغه مذهبی، علاقه بی‌حد و حصر استاد فرشچیان به امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع) و توسل به ایشان در کنار تلاش و ارتقای معنویت را باعث بروز خلاقیت‌ها و علت اصلی ماندگاری آثار استاد دانست و ادامه داد: کار یک هنرمند مذهبی فقط تکنیک نیست بلکه باید از طریق ارتباط با ائمه اطهار(ع) و توسل به ذات اقدس الهی مراحل کمال را طی کرده تا اثرش تاثیرپذیری لازم بر جامعه مخاطب را داشته باشد. این تاثیرگذاری فقط بر مسلمانان نیست، استاد فرشچیان می‌گوید؛ یک خانم مسیحی تابلوی عصر عاشورا را دیده و خیلی منقلب شده بود و گفته بود نمی‌دانم موضوع این نقاشی چیست؟ ولی در این نقاشی یک چشم دیده می‌شود و آن چشم اسب است ولی گریان است چون شاهد ماجرای هولناکی بوده است. یا وقتی در موزه، نماینده یونسکو ۴۵ دقیقه روبروی تابلوی عصر عاشورا می ایستد، از او می‌پرسند می‌دانی داستان تابلو چیست؟ می‌گوید: نه، نمی‌دانم، ولی احساس می‌کنم همزمان هزاران خورشید با هم غروب می‌کنند، و این نشان دهنده میزان تاثیرگذاری اثر هنری خارق‌العاده است.

حقی با بیان اینکه “کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود” تصریح کرد: باید ظرفیت‌های شهر به همت بچه‌های مذهبی و شهرداری شناسایی و بستر لازم برای خلق دیوارنگاره‌های مذهبی فراهم شود تا ابعاد مختلف مفهوم به تصویر کشیده شود.

این هنرمند و کارگردان گیلانی که خود در تئاترهای مذهبی صبغه‌ای طولانی دارد با بیان اینکه خلق آثار هنری با توسل به ائمه (ع) مهمترین عامل در انتقال مفاهیم دینی است که مهمترین شرط آن طلبیده شدن برای انجام کار است گفت: در جریان واقعه کربلا اشخاص مختلفی داریم که امام حسین(ع) آنها را طلبید و عنایت پیدا کردند و از اولین شهدای کربلا شدند، پس عنایت و حمایت ائمه (ع) خود عاملی مهم در رسیدن به کمال و موفقیت در کار است. در کربلا شخصیتی داریم به نام زهیر که امام حسین(ع) خود دنبال این فرد فرستاد تا به او ملحق شود و او دعوت امام را قبول کرد و کسی هم هست به‌نام ضحاک بن عبدالله که تا ظهر عاشورا همراه امام جنگید، بعد از امام اجازه خواست تا برود و امام هم اجازه داد، انسان‌های زیادی بودند که تا پایان شب تاسوعا وقتی امام مشعل‌ها را خاموش کرد از سپاه حضرت جدا شدند و فقط انسان های خالص ماندند.

وی دیوارنگاری‌های مذهبی را عاملی مهم در بروز خلاقیت هنرمندان با تکیه بر آموزه‌های دینی برشمرد و تصریح کرد: هنر فاخر مذهبی در هر رشته و قالبی نیازمند این اتصالات و سعی معنوی هنرمند است.

حقی در پایان دیوارنگاره‌های مذهبی شهر رشت را مورد اشاره قرار داد و با بیان اینکه نقاشی دیواری در دهه ۶۰ به همت حاجی موذن در تبلیغات سپاه آغاز شد افزود: یکی از معروف ترین این دیوارنگاری‌ها، دیوارنگاری عاشورایی میدان گاز است که باتلاش «مرصادی» هنرمند گیلانی خلق شد.

آری یکی از مهمترین این دیوارنگاری‌ها که عمری بالغ بر ۲۵ سال دارد، دیوارنگاری عاشورایی تقاطع غیرهمسطح نیایش در میدان گاز شهر رشت است. نقوشی دیدنی بر دیوار بلند ساختمان مسکونی رامیزا که از فرسنگ‌ها فاصله دیدگان هر مخاطبی را نوازش می‌دهد. شاهکاری هنری از «مرصادی» هنرمند گیلانی که مهمترین عامل در خلق این هنر را توسل به ائمه اطهار(ع) و حمایت آنان می‌داند. مرصادی اصالتا اهل رشت و محله خواهر امام (ع) بوده و منزل پدری‌اش هنوز در آنجا پابرجاست. وی اوایل دهه ۸۰ رشت را به مقصد مشهد مقدس ترک کرد و اکنون به دلیل کاهش توان جسمانی، کار در این حوزه به‌ویژه دیوارنگاری را رها کرده است.

وی از ارادت ویژه خود به حضرت زینب(س) و بهره‌گیری از برکات این ارادت در حوزه خلق آثار نقاشی، دیوارنگاری و مداحی سخن گفت و اظهار داشت: قبل از خلق هر اثری و هر کاری توکل به خداوند متعال و توسل به اهل بیت(ع) را سرلوحه کارم قرار می‌دهم.

«علی جان مرصادی» در مورد سوابق کاری خود به ویژه مبحث نقاشی و دیوارنگاری که از چه سالی به شکل حرفه‌ای شروع شد مواردی را بیان داشت و عنوان کرد: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه نقاشی فعالیت داشتم که بیشتر مناظر طبیعی شامل جنگل، دریا و یا پرتره را شامل می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی سوژه‌ها اندکی وسیع‌تر شده و به حوزه خط و خوشنویسی هم وارد شدم. در ارتش و واحد عقیدتی سیاسی نیروی دریایی هم که بودم بیشتر در همین حوزه‌ها فعالیت داشته و تصویر امام خمینی(ره) و شهدا را نقاشی می‌کردم از طرفی در نمایشگاه‌های بسیار زیادی هم شرکت داشتم.

این هنرمند قرآنی با تاکید بر اینکه کار نقاشی با رنگ‌های پلاستیکی قدری دشوارتر است افزود: معمولا اگر فردی وارد ارتش خاصه واحد عقیدتی سیاسی نیروی دریایی شود و دارای استعداد هنری، نقاشی و امثالهم باشد با توجه به نیازهایی که وجود دارد، جذب می‌شود تا از توانایی‌اشا در همان مسیر استفاده شود. در واقع یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه‌های مختلف هنری و مداحی، حمایت از این بخش‌ها بود و انقلاب اسلامی باعث شد زمینه ظهور و بروز استعدادها برای مردم به ویژه جوانان فراهم شود تا به میدان هنر بیایند و خود را نشان دهند.

وی شروع کار مداحی خود را هم از دهه شصت اعلام کرد و با بیان اینکه تا سال ۷۰ فعالیتش در این حوزه بسیار گسترده‌تر از قبل شد افزود: جایگاه هنر در خانواده ما بسیار رفیع است به طوری‌که برادرم حمید مرصادی از استادان به نام خوشنویسی بوده و در حوزه نقاشی هم فعالیت چشم‌گیری دارد.

این هنرمند قرآنی در پاسخ به این پرسش که در سطح شهر رشت به غیر از تابلو دیوار فلکه گاز آیا در سایر مراکز شهر هم دیوارنگاری انجام داده است یا خیر ابراز داشت: اولین دیواری که در رشت کار نقاشی و دیوارنگاری آن را انجام دادم اوایل سال ۶۰ در یکی از دیوارهای خیابان مطهری رشت بود که بعدها به علت ساخت و سازها از بین رفت.

مرصادی همچنین دیوارنگاری مسجد سوخته تکیه رشت را هم مورد اشاره قرار داد و اضافه کرد: در دهه شصت که منافقان به مردم بی دفاع حمله کرده و آنان را می‌کشتند، مسجد سوخته تکیه به مرکزی برای تجمع جوانان انقلابی تبدیل شده بود و بادیوارنگاری مسجد تلاش بر حفظ این خدمات کردیم و از این منظر در این مسجد خاطرات زیادی را در ذهن دارم.

وی علت ماندگاری کارهای فرهنگی و هنری، نقاشی و دیوارنگاری را برشمرد و گفت: معتقدم برای شروع هر کاری چه در حوزه نقاشی و چه مداحی، باید حتما مؤلفه مهم توکل و عنایت از خداوند و اهل بیت(ع) هم در آن دخیل باشد و من هم در تمام کارهای هنری‌ام و مداحی قبل از شروع، این توکل به خدا، استعانت و توسل به اهل بیت(ع) را به شکل ویژه دارم. امام حسین(ع) کشتی نجات است و هر کسی که تمسک به بارگاه عظیم سیدالشهدا(ع) داشته باشد حضرت به رویش آغوش باز می‌کند و این موضوع در انجام کارهای هنری و مداحی و هدایت آثار به یک مسیر خاص هم صدق می‌کند.

مرصادی از ارادت ویژه خود به حضرت زینب(س) و بهره‌گیری از برکات این ارادت در حوزه آثار نقاشی، دیوارنگاری و مداحی سخن گفت و ابراز داشت: همیشه به حضرت زینب(س) توسل دارم و در زودترین زمان هم نتیجه این توسل را به ویژه در خلق آثار هنری و مداحی گرفته‌ام. انسان باید در هر کاری توکل به پروردگار متعال را سرلوحه کار خود قرار دهد و نباید به هیچ عنوان از ذکر بسم‌الله غافل شود.

کلیه آثار هنری و تاریخی که امروز بر دیوارهای شهر رشت نقش بسته است نیاز به توجه و نگهداری مداوم دارند و دیوارنگاره های مذهبی به دلیل ارزش فراوانی که از نظر اعتقادی و دینی برای عموم مردم دارند، همواره باید مورد توجه قرار گیرند. بی توجهی به این دسته از آثار هنری که ریشه های عمیقی در فرهنگ مردم ایران دارند، موجب پاک تراشی هنرهای آیینی وابسته به فرهنگ این مردم می شود، هنرهایی که بار هویت مردم این مرز و بوم را بر دوش دارند.

پایان پیام/شبستان