«روزنامه جنگل» از کسما تا رشت/ جریان فکری که تدوام نیافت

به گزارش گیلانستان،۱۰۳ سال پیش در چنین روزی، دهمین روزنامه در گیلان منتشر شد. روزنامه‌ای که آخرین شماره آن هیچگاه توزیع نشد و یکصد سال بعد از انتشار، آخرین شماره یافت شده آن در ۲۱خرداد ۱۲۹۶ در رشت رونمایی گردید.

اگر مطبوعات را به‌عنوان یکی از شاخصه‌های اصلی هویت رشت معاصر بدانیم، بررسی محتوا و کارکرد این مطبوعات در آن عصر، بسیار حائز اهمیت می‌شود، زیرا گیلان و رشت در دوره معاصر پایه‌گذار تحولاتی بود که با جریان‌سازی به ایجاد تحولاتی در کشور منجر شد.

مهمترین آن تحولات، «جنبش مشروطه» است که مرکز گیلان، یکی از پایگاه‌های اصلی جریان مشروطه‌خواهی بود و مطبوعات در رشد اندیشه مردم و ترویج مبارزات آزادی‌خواهان تاثیر به‌سزایی داشت. بنابراین بازآفرینی و احیای اندیشه‌های تاریخ‌ساز می‌تواند به آن جریان هویت‌ساز تداوم بخشد، اما چنین اقدام سترگی قطعا نیازمند حمایت موسسات و نهادهای فرهنگی است که بودجه‌های دولتی دارند.

ولی در این سال ها تنها شاهد پاسداشت مناسبت های تاریخی توسط متولیان بوده ایم و تنها اقدام برای «نشریه جنگل» از سوی دوایر دولتی، برگزاری مراسم رونمایی از کتابی بود که تمامی شماره های جنبش جنگل را با نمایه منتشر کرده است. (در تاریخ ۲۱خرداد۱۲۹۶ در عمارت بلدیه رشت)

«روزنامه جنگل»، در قعر جنگل های فومنات و در روستای «کسما» با امکانات چاپی آن زمان منتشر می شد. روزنامه ای که به گفته برخی از پژوهشگران با چاپ ژلاتینی و به گفته برخی دیگر، چاپ آن سنگی بود. شادروان «ابراهیم فخرایی» نویسنده کتاب «سردار جنگل» درباره این نشریه می نویسد: «نشریه سنگی حاوی افکار و عملیات جنگلی‌ها، که هفته ای یک بار در کسما طبع و انتشار می یافت، «جنگل» نام داشت. این روزنامه که به خط علی حبیبی و مساعی وی به‌وجود آمده بود، زیر نظر غلامحسین نویدی کسمائی اداره می شد و از شماره دوم به بعد حسین کسمایی، مجاهد معروف دوران مشروطیت، مدیریتش را برعهده گرفت.»

فخرایی، همچنین می نویسد؛ « میرزا حسین کسمایی» تا شماره ۱۳ جریده جنگل را اداره می کرد ولی از شماره ۹ با کناره گیری وی، دوباره غلامحسین نویدی نشریه را اداره می کرد.

مدیر مسئول «ماهنامه گیله وا»، نیز درباره این جریده می گوید: تصور اینکه با امکانات آن زمان ۳۱شماره این نشریه در کسما منتشر شده، خیلی سخت است، به‌ویژه آنکه مرتب دستگاه های چاپ خراب می شد.

«محمدتقی پور احمد جکتاجی» با اشاره به سرمقاله های جریده جنگل، یادآور می شود که این نشریه حاوی اندیشه و افکار «هیات اتحاد اسلام» بود. هیاتی که هسته اولیه مبارزات جنگل به رهبری «میرزا کوچک خان جنگلی» را پایه گذاری کرد.

جکتاجی با بیان اینکه عمده مطالب و به‌ویژه سرمقاله ها، انعکاس اهداف سیاسی جنبش بود، توضیح می دهد: جنبش جنگل در واقع ادامه مبارزه مشروطه خواهان گیلانیان بود که جنبش قانون خواهی و مبارزه با استعمار خارجی و استبداد داخلی خود را شکست خورده دیدند.

مدیر انتشارات «گیلکان» با اشاره به وطن خواهی جنگلیان می افزاید: آرمان خواهی نویسندگان جریده جنگل به حدی بود که در پایان نوشته نام خود را نمی نوشتند و یا با امضای یک وطن پرست و یا یک آزادیخواه مقالات خود را منتشر می کردند.

اما، نشریه ای که طی دو سال منتشر شد، در دوره دوم انتشار، با انشعاب فکری در نهضت روبرو شد و با کودتای شاخه بالشویکی جنبش نظیر «احسان الله خان دوستدار» و «خالو قربان»، طی چند شماره انتشار نشریه جنگل متوقف گردید. سری کامل یعنی ۴۰ شماره جریده جنگل دوسال پیش در قالب یک کتاب مستقل توسط انتشارات ایلیا و با حمایت حوزه هنری گیلان منتشر شد. تا پیش از آن شماره آخر، که هیچگاه فرصت توزیع نیافت، با در اختیار قرار دادن اصل نسخه توسط «محمود دهقان» به انتشارات ایلیا ، مجموعه کامل شد.

به گفته «هادی میرزانژاد» مدیر انتشارات ایلیا، مهمترین مزیت این کتاب وجود دو نمایه متفاوت توصیفی و آماری، است که کار پژوهشگران را راحت تر می کند. ۳۱شماره نخست این جریده که مربوط به دوره اول انتشار بود، پیش از این توسط « انتشارات مولی» چاپ شده بود، ولی در چاپ جدید، این ۳۱شماره نیز مورد بازخوانی قرار گرفته است.

چهار شماره از دوره های دوم و سوم نیز در «کتابخانه ملی رشت» موجود بود که توسط «روبرت واهانیان تبریز»، آماده و در اختیار انتشارات ایلیا قرار گرفت. واهانیان که «تقویم تاریخی جنبش جنگل» را نیز سال‌ها پیش تهیه و تدوین کرده است، درباره جریده جنگل اینگونه می گوید: این جریده، وقتی منتشر شد که درست یک سال و ۱۰ماه از آغاز نهضت گذشته بود. اول شوال سال ۱۳۳۳قمری، مقارن با ۲۰مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی، میرزا کوچک خان و چند نفر از همراهانش با ورود به جنگل‌های تولم، یک جنبش مسلحانه را پایه گذاری کردند.

این پژوهشگر می افزاید: انتشار ۳۱شماره سال اول «جنگل» دقیقا به مدت دو هفته کمتر از یک سال، به صورت نامنظم منتشر می شد. به عبارتی، شماره اول از سال اول در تاریخ یکشنبه ۱۹شعبان ۱۳۳۵قمری مقارن با ۲۰خرداد۱۲۹۶ خورشیدی منتشر و شماره ۳۱ از سال نخست، مقارن با ۶خرداد ۱۲۹۷ انتشار یافت.

جریده جنگل در دومین دوره انتشار خود در رشت منتشر می شد. واهانیان در این باره توضیح می دهد: دور دوم جریده « جنگل» چهار شماره بود که طی پنج ماه منتشر شد. شماره نخست دور دوم ۱۳مرداد ۱۲۹۷خورشیدی و شماره چهارم در ۱۶دی ۱۲۹۷ بود. اولی با فاصله زمانی ۱۵ روز و دومی به فاصله زمانی ۲۰روز منتشر شد. دو شماره آخر دور دوم جنگل در شهر رشت و به احتمال قوی در یکی از چاپخانه های رشت چاپ می شد، زیرا در انتهای صفحه آخر شماره ۴ روزنامه، محل فروش راسته علاقه بندان مغازه میرزا جعفر زنجانی ذکر شده است. در واقع شماره دوم دور دوم، آخرین شماره جنگل به صورت خطی و چاپ سنگی است که در کسما منتشر می گشت.

پایان پیام/شبستان