مدرسه مظفریه شرافت رشت از ظهور تاکنون

به گزارش گیلانستان نامش بارها تغییر کردهاست؛ مظفریه، شاهپور، آزادگان و بهشتی. اما ساختمانش کم و بیش دست نخورده باقی مانده است.

از زمان مظفرالدین شاه قاجار- که محمدولی خان سپهسالار(حاکم گیلان) در یک خانه استیجاری، نخستین مدرسه پسرانه را دایر کرد، نامش را برگرفته از شاه قاجار، «مظفریه شرافت» گذاشت. با ظهور پهلوی، به «شاهپور» تغییر نام داد.

انقلاب که شد نامش به «آزادگان» تغییر یافت تا یادآور حرکتهای انقلابی در اوجگیری مبارزات مردمی با محوریت این مدرسه باشد. اما با ترور سید محمد بهشتی(دومین رییس دیوان عالی کشور)، نامش به «شهید بهشتی» تغییر یافت و اندکی بعد، تصویر ۱۰ شهید دانش‌آموزی که در این مدرسه درس می‌خواندند، همراه با تصویر شهید بهشتی بر سردر بنا قرار گرفت؛ علیرضا نوروزی، مهرداد حمزه رفعتی، محمود فالیزکار، سید محمد اسحاقی، مهدی همراه، فیض الله لایق برحق، کامران ساغری، اردشیر رحمانی، داوود حق وردیان و قاسم حق پرست.

دبیرستان بهشتی رشت، یکی از ۴۸ مدرسه ماندگار ایران لقب گرفته و تاکنون بیشتر از ۱۰ هزار فارغ التحصیل داشته است. مهرماه امسال صدسالگی این دبیرستان با حضور دانش آموختگانی که اکنون در رده‌های بالای اجتماعی فعالیت علمی و سیاسی دارند، جشن گرفته می شود.

اسفند ماه سال گذشته شهرداری رشت، سنگ یادبودهایی در ورودی درب این دبیرستان نصب کرد که نام دانش آموختگان برجسته این دبیرستان به چشم می‌خورد. شاخص‌ترین نام در عرصه سیاست، «دکتر محمدعلی نوبخت» است که علاوه بر تحصیل، مدت هشت سال نیز خود مدیر این دبیرستان بود. از دیگر چهره‌های ماندگار؛ دکترمحمد معین مولف لغت نامه معین، پروفسور محمود بهزاد پدر علم زیست شناسی نوین، پروفسور مجید سمیعی نابغه جراحی مغز و اعصاب جهان، پروفسورفضل الله رضا، دانشمند برجسته مهندسی برق و هوشنگ ابتهاج شاعر غزلسرای نامی ایران گیلانی است که در این مدرسه تحصیل کرده اند.

شادروان «جعفر خمامی زاده» که چندسالی مدیریت این دبیرستان را در قبل از انقلاب ۱۳۵۷ برعهده داشت در کتاب تاریخچه آموزش و پرورش گیلان پیرامون این مدرسه می‌نویسد: سرآغاز تشکیل این مدرسه -که اولین مدرسه رشت بود- به سال‌های ۱۲۷۷ خورشیدی بر می‌گردد، زمانی که محمد ولی خان سپهسالار، حاکم گیلان، در زمان مظفر الدین شاه نخستین مدرسه رشت را به نام مدرسه مظفریه شرافت در یکی از خانه‌های این شهر تاسیس کرد.

این مدرسه تا سال ۱۲۹۸ یعنی یک سال پس از پایان جنگ جهانی اول همچنان دایر بود. در بحبوحه انقلاب جنگل این مدرسه به خانه «حاجی داوود» انتقال یافت. با پایان غم‌انگیز انقلاب میرزا ( آذر۱۳۰۰) مدرسه نمره ۱ نیز کار خود را از سر گرفت.

این مدرسه بعدها با استفاده از کمک مردم به ساختمان دو طبقه‌ای در سبزه‌میدان منتقل شد و تا سال ۱۳۰۷ به آن، مدرسه متوسطه نمره ۱ می‌گفتند. سال‌های ۱۳۰۵ این مدرسه توانست دانش‌آموزان را تا مقطع نهم (سوم متوسطه) آموزش دهد.

سال ۱۳۰۶ که «محمد علی تربیت» رییس معارف گیلان شد، کلاس دهم را نیز دایر کرد. تربیت به دانش و فرهنگ اهمیت زیادی می‌داد و خود از بانیان کتابخانه ملی رشت بود. در همین سال‌ها مدرسه نمره ۱ به مدرسه شاهپور تبدیل شد.

سرشناس ترین شاگرد این دوران، دکتر محمد معین بود که پس از اتمام مقطع ۱۰ برای ادامه تحصیل راهی تهران شد. سال ۱۳۱۰ مدرسه تا پایه ششم را داشت و در آن زمان ۳۲۲ دانش آموز در این مدرسه تحصیل می‌کردند.

سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۴ که «حشمت الله دهش»، مدیر مدرسه می‌شود، لباس دانش آموزان مدرسه متحد الشکل می‌گردد، تا آن زمان مدرسه شاهپور در مکان‌های استیجاری و فضای نامناسب حیات داشت.

حیاط مدرسه در زیرکوچه، (خیابان شریعتی فعلی) آنقدر کوچک بود که نمی‌شد برای تمرینات ورزشی بدرستی از فضا بهره برد. وقتی «علی اصغر حکمت» برای سرپرستی معارف ایران از اروپا به ایران احضار می‌گردد،( ۱۳۱۲) موقع عبور از گیلان، صادقی نژاد، رییس معارف وقت گیلان، فرصت را مغتنم شمرده و وزیر جدید را در جریان وضعیت نامناسب مدرسه قرار می‌دهد، کمی بعد علی اصغر حکمت دستور تهیه زمینی مناسب برای احداث مدرسه شاهپور را صادر می‌کند. یک سال بعد ، ۱۳ تیرماه، علی اصغر حکمت شخصا به گیلان آمده و زمین‌هایی که برای احداث دبیرستان درنظر گرفته شده بود، مورد بازدید قرار داد و در نهایت زمینی به وسعت ۱۸ هزار متر مربع برای مدرسه خریداری می‌شود. اطراف این زمین جز از ناحیه شمال و باختر، تماما سبزه زار بود.

«مهندس شولتس آلمانی تبار» بنای اصلی دبیرستان را تهیه و با نظارت وی و رییس فرهنگ وقت گیلان به پایان برد. بنا تقریبا در وسط این زمین بزرگ ساخته شد. مدرسه طوری طراحی شد که بجز کلاس‌های درس؛ آزمایشگاه فیزیک، شیمی و آزمایشگاه طبیعی نیز داشت.

از دیگر شاخصه‌های مدرسه دارا بودن تالار نقاشی، سالن جلسات و تئاتر به‌همراه بالکنی که محل نصب نورافکن و نمایش فیلم بود.

نمای ساختمان بسیار زیبا ساخته شده است. قسمت بالای آن این بیت (توانا بود هرکه دانا بود- زدانش دل پیر برنا بود) زینت یافته و در زیر آن ساعت نصب شده و در پایین آن و زیر سردرب ورودی، تنه فروهر با سیمان برجسته خودنمایی می‌کند.

روی بال‌های فروهر واژه‌های دانایی و توانایی حک شده است. (البته نمای فروهر بعد از انقلاب تغییر شکل یافت) تاریخ این بنا در شعری گنجانده شد، که شاعرش استاد بدیع الزمان فروزانفر بود. در این بیت استاد بزرگ ادبیات آمده است: «چهارده سال از هزار و سیصد افزون بد که یافت/ این بنا انجام و شد ما واگه علم و هنر.»

بجز فضای آموزشی، ساختمان دیگری با فاصله ۴۰۰ متر بنا گردید که کتابخانه و دفتر دبیرستان و کادر اداری مدرسه را تشکیل می‌داد. در نهایت مدرسه با ۷۰۰ هزار ریال به اتمام رسید و مهرماه ۱۳۱۵ با ۴۲۱ دانش‌آموز مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

این مدرسه نوین، مرتب به لحاظ کیفیت آموزشی ارتقا می‌یافت؛ تشکیل انجمن‌های مختلف نظیر انجمن ورزش، طبیعی، نطق و مناظره سالنامه و تالیف، برگزاری کلاس‌های آموزش نظامی، کمک به دانش آموزان تنگدست و… تنها یکی از فوق برنامه‌ها بود. در این مدرسه دختران نیز درس می‌خواندند. البته در سال‌های ۱۳۵۱ این مدرسه بصورت مختلط اداره می‌شد. اولین دختری که در سال ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۲ مقطع ششم را به پایان برد، خانم «ژانیا ترکیناوا» بود که بعدها در رشته مهندسی دانشکده فنی دانشگاه تهران موفق به دریافت دانشنامه شد.

دبیرستان بهشتی از معدود بناهایی است که عمرش به کمتر از صد سال نرسیده، در آذرماه سال ۱۳۵۶ و به شماره ۱۵۱۷ در فهرست آثار ملی ثبت گردید. در سال‌های بعد از انقلاب، از زمین بزرگ مدرسه اندک اندک کاسته شد؛ ابتدا ساختمانی برای آموزش و پرورش، سپس خانه‌ای برای مدیران کل آموزش و پرورش ساختند. ضلع شمالی حیاط مدرسه نیز دبیرستان شریعتی، ساختمانهای اداری، فروشگاه تعاون فرهنگیان، مسجد قدس و مهمانپذیر فرهنگیان از دیگر بناهایی بود که حیاط قدیمی ترین مدرسه نوین رشت را کوچک‌تر کرد.

پایان پیام/شبستان