وضعیت بغرنج عمارتی که قرار بود موزه مشروطه شود

به گزارش گیلانستان قرار بود مکانی باشد برای پیوند تاریخ و دموکراسی؛ ایجاد موزه مشروطه در عمارت مشروطه خواهی که بعدها ساختمان اداری شورای شهر رشت شد. وعده‌ای که هفته پیش رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تکرار و ابراز امیدواری کرد با خرید اسناد موزه مشروطه و همزمان با سالروز فتح تهران بدست مجاهدان گیلانی در مرداد امسال، موزه مشروطه گیلان افتتاح شود.

اگرچه تا زمان نگارش این گزارش هنوز مذاکره مجددی برای خرید اسناد مشروطه صورت نگرفته است، اما اکنون خبر رسیده سقف عمارتی که بیش از ۱۵سال پارلمان محلی بوده هر آن ممکن است فرو بریزد. اگرچه از مرداد سال گذشته عمارت به قصد مرمت تخلیه شد، اما تاکنون هیچ اقدامی برای رفع خطر آنی از سقف صورت نگرفته و به‌زودی باید شاهد باشیم تاریخ و دموکراسی این شهر همانند وعده‌های انتخاباتی نمایندگان مردم یکجا فرو ریزد.

با اینکه از سال گذشته مسئول بناهای میراثی شورای شهر متذکر شده بود بخشی از سقف بنا در جوار عمارت ابریشمی مشکل پیدا کرده و نزولات جوی از سقف فرو می‌ریزد، اما هنوز کوچکترین قدمی برای رفع خطر آنی در سقف صورت نگرفته است.

سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت از دی ماه سال گذشته طی قراردادی، مطالعه مرمت عمارت سابق شورای شهر را به یک شرکت غیر بومی که گرید مرمت ابنیه داشت، واگذار کرد. شرکت مذکور نیز با توجه به مشکل اساسی سقف، از شهرداری خواسته بود تا مجوز برای رفع خطر آنی از سقف صادر شود تا همزمان با مطالعه این شرکت لااقل بخش آسیب دیده سقف مرمت اضطراری شود. بدین منظور«امیر حسین علوی» رئیس شورای شهر، بهمن ماه سال گذشته طی نامه‌ای از سرپرست شهرداری خواست تا اعتبار لازم را برای تعمیر اضطراری سقف از بودجه سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری تامین کند. اما عدم پیگیری لازم از سوی ریاست شورای شهر نشان می‌دهد تامین اعتبار برای مرمت تنها بخش کوچکی از سقف عمارت برای ناظران بر عملکرد شهرداری محلی از اعراب ندارد!

«بهراد ذاکری» در جلسه دو هفته پیش شورای شهر رشت، وضعیت اسف‌بار بناهای میراثی در تملک شهرداری را تذکر داده بود. اگر چه این عضو شورا یادآور شده بود که عمارت میرزا خلیل به دلیل استقرار قبلی بخش اداری شورای شهر وضعیت بهتری دارد، اما گویا فراموش شده که در همان زمان استقرار شورا نیز حدفاصل اتاق ریاست شورای شهر و ملک میراثی همجوار یعنی عمارت ابریشمی، سقف شکاف برداشته و از همان ناحیه آب باران به وفور به پایین سرریز و حتی دیوارها را هم دچار نم و رطوبت‌زدگی کرده بود.

هفته پیش برای چندمین بار از عمارت مذکور بازدید کردم. با وجود تخلیه عمارت از بخش اداری شورا از مرداد سال گذشته، وضعیت نگهداری عمارت هر روز بقرنج‌تر می‌شود. از دیوار حیاط پشتی که قوس برداشته تا جولان گربه‌ها که آثار شکارشان در جای جای عمارت باقی است. از سوختگی باغ حیاط در اثر عدم رسیدگی که بگذریم، بخشی از تالار اصلی عمارت را بخاطر گمانه‌زنی کف ( از سوی شرکتی که مطالعه مرمت ساختمان را برعهده دارد) کنده و کف پوش چوبی را برداشته‌اند.

آثار کنده کاری درپنج نقطه دیگر در سالن طبقه همکف، حیاط و راهرو هم دیده می‌شود. نگهبان عمارت تایید کرد که در بارش باران هفته آخر اردیبهشت، از محل همیشگی آب باران از سقف به پایین می ریخت. هرچند در بودجه سال جاری شهرداری رشت مبلغ۱۰ میلیارد ریال برای مرمت عمارت میراثی میرزا خلیل کددار شده و قرداد شرکت مطالعه گر نیز ۱۹فروردین به پایان می‌رسید، اما آنچه مشهود است، هنوز برای مرمت و حتی رفع خطر اضطراری برای بنایی که به شماره ۲۰۵۷۱ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده، اقدامی نشده است.

پس از انتشار خبر واگذاری اسناد مشروطه گیلان به تبریز، هرچند برخی از اعضای شورا اعلام کردند اجازه خروج اسناد را نمی‌دهند، اما تا زمان نگارش این گزارش، حتی یک تماس تلفنی با مالک اسناد بمنظور مذاکره مجدد برقرار نشده است.

به‌همین زودی است که رویای شیرین ایجاد موزه مشروطه گیلان همچون تلاش مشروطه خواهان برای اداره کشوری مبتنی بر قانون به کابوسی بدل شده و تاریخ و دموکراسی این شهر یکجا فرو ریزد.

امیر حسین علوی بارها در جلسات شورای شهر و در جمع خبرنگاران عنوان کرده بود: «امروز سطح مطالبات مردم درحد لکه‌گیری آسفالت معابر تنزل پیدا کرده و این نشان می‌دهد مردم مطالبات بزرگی از ما ندارند» حقیقت تلخی که رئیس شورای شهر هم اذعان دارد، «شورای پنجم کم کارترین شورای ادوار گذشته است» و با فراموشی وعده‌های انتخاباتی حالا، قصد استعفا از شورای پنجم را دارد.

مرمت و احیای خانه اولين شهردار رشت، حاج ميرزا خليل رفيع فیلدهی، حاصل تلاش مرتضی شگفت، شهردار اسبق رشت بود که توانست با مصوبه شورای نخست رشت در ۱۹ دی ماه ۱۳۸۱ آن را خریداری و مرمت کند.

«مرتضی شگفت» درباره این عمارت می‌گوید: در زمان خرید این ملک نمی‌دانستیم عمارت متعلق به نخستین شهردار رشت بوده است. تنها در زمان انتقال سند، نوه زین العابدین اخوان که پدربزرگش عمارت را از خلیل رفیع خریداری کرده بودند، این نکته را یادآور شد و ما متوجه شدیم بنای ارزشمندی که خریده‌ایم، متعلق به نخستین شهردار رشت بوده است.

شهردار اسبق رشت می‌افزاید: فرزندان پورعباس بعنوان ورثه زین العابدین اخوان، ملک را به فردی برای نوسازی فروخته بودند ولی بعدا پشیمان می‌شوند. «ماهرخ پورعباس» نزد من آمد و اظهار ناراحتی کرد که نمی‌خواهد عمارتی که ارثیه مادری‌اش بوده، تخریب شود. من از بنا بازدید کردم و دیدم بنای فاخری است. و به شهردار منطقه دستور دادم بدلیل قدمت بالای بنا و معماری خاص آن، پروانه نوسازی برای مالک جدید صادر نکند. مالک جدید با ناراحتی به دفتر من آمد و گفت ملک را خریده تا آپارتمان بسازد و من گفتم به دلیل قدمت بنا اجازه نوسازی ندارد و تنها می‌تواند پروانه مرمت بگیرید. به‌همین دلیل مالک جدید، پشیمان از خریدی که داشته، خواستار فسخ معامله می‌شود. با فرصت ایجاد شده، در کسوت شهردار رشت دستور دادم شهرداری قرارداد خرید را با فرزندان عذرا اخوان امضا کند.

شگفت تصریح کرد: طبق اظهارات وراث عذرا اخون، صاحب و بانی اصلی این عمارت، حاج میرزا خلیل پسر حاج ملا رفیع فیلدهی بوده است. و این نکته را در زمان انتقال سند متوجه شدیم. میرزا خلیل، یکی از شخصیت های موثر در جنبش مشروطه بود و توسط انجمن شهر بین سال های۱۲۸۶( از۲۷ بهمن) تا ۱۳۰۰ به عنوان شهردار رشت انتخاب شده بود.

با حکم مرتضی شگفت در سال ۱۳۸۱، مهندس روبرت واهانيان تبریز، آرشيتكت شهرداری به‌عنوان مهندس ناظر بازسازي عمارت انتخاب شد.

روبرت واهانيان كه كپي سند خانه را در اختيار دارد در اين باره مي‌گويد؛ زماني كه قرار شد شهرداري اين عمارت را از خانواده پورعباس بخرد، سند خانه را مطالبه كردیم و معين پورعباس اصل سند و كپی رنگی آن را برای بنده آورد. بیشتر سند با عبارات و واژه‌های عربی نوشته شده بود و شادروان مير ابوالقاسمی و استاد فرض پورماچیانی آن را ترجمه کردند.

سال خريد خانه توسط برادران اخوان در اين سند با اين عبارت عربی كاملا مشهود است: «فی شهر شعبان المعظم توشقان ييل سنه ۱۳۳۳ ، خرداد و تير ۱۲۹۴ ه. ش» كه توشقان يا به تركی دوشان به معنی خرگوش و از صورت‌های فلكی است. اکنون اصل سند در آمريكا و نزد خاندان پورعباس است.

این رشت پژوه می‌افزاید: اگر اين خانه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی ساخته شده و عمارت در سال ۱۲۹۴ به برادران اخوان فروخته شده باشد، می‌توان نتيجه گرفت خليل رفيع در عمارتی كه ساخته بود، ۹سال زندگی كرده است.

سال‌هاست تصویر زین العابدین اخوان و پورعباس در ایوان طبقه همکف نصب است، همانطور که فرزندان پورعباس در زمان فروش ملک از مرتضی شگفت خواسته بودند. اما اقدام نیکی که دیگران بجا گذاشتند، اکنون با بی‌اهمیتی نمایندگان مردم در پارلمان محلی در حال نابودی است.

پایان پیام/شبستان