«چرخی عمارت» فرو ریخت/ عمارتی با معماری قرن ۱۷ اروپا

به گزارش گیلانستان بخش زیادی از عمارت میراثی عزیزاله خان امیری تالش که پرونده ثبتی آن به‌تازگی جهت ثبت در آثار ملی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده بود، در اثر کوتاهی و بی‌توجهی متولیان فرو ریخت.

«سعید شفقتی چروده » پیرامون موقعیت ممتاز قرارگیری این عمارت در روستای رینه توضیح داد: روستای رینه در ۳۳ کیلومتری از مرکز شهرستان رضوانشهر قرار گرفته که با عبور از شهر رضوانشهر و روستای کوهپایه ای پونل ( مبداء راه دسترسی به ییلاقات شهرستان موسوم به سه راه ییلاق) در استان گیلان، بعد از روستای باستانی وسکه و در مسیر جاده رضوانشهر به خلخال ( راه مواصلاتی پونل ـ خلخال) و با فاصله اندکی بعد از جاده اصلی نزدیک بستر رودخانه خروشان شفارود، قرار دارد.

رییس هیات مدیره موسسه محیط زیستی و منابع طبیعی شقایق‌های وحشی هیرکانی به مالکیت و قدمت این بنای دوره قاجاری اشاره کرد و افزود: عمارت ییلاقی معروف به چرخ تابی، توسط عبدالعزیز خان امیری (مشهور به عزیزاله خان) در حدود سال‌های نیم قرن پایانی حکومت قاجاری احداث شد و این خان تالشدولاب در فصل گرما از رشت به این منطقه نقل مکان می‌کرد.

وی ادامه داد: در گذشته در مکان این عمارت کاخ ییلاقی امان‌اله خان ساسانی قرار داشت که به کاخ سردار مقتدر مشهور بود و به دلیل اقتدار حکمفرمایی وی در دوره حکومت بر بلوک تالش دولاب از بلوکات خمسه تالش، ملقب به “سردار مقتدر” بوده و از این روی آن بنا با عنوان “عمارت ییلاقی سردار مقتدر” شناخته می‌شد.

این فعال فرهنگی به آتش‌سوزی در عمارت اشاره کرد و افزود:  عمارت مذکور بعدها به دلایل نامعلومی طعمه حریق شد و آوار گردید. پس از آن داماد سردار مقتدر، “عبدالعزیز خان امیری تالش” در محل آن، عمارت فعلی را در حدود نیم قرن پایانی دوره قاجار، ساخت و با توجه به تاریخ مرگ سردار مقتدر در سال ۱۳۰۱ خورشیدی، ساخت این بنا قطعا به پیش از سال ۱۳۰۰ برمی‌گردد.

شفقتی چروده ابراز کرد: عبدالعزیز خان امیری ملقب به عزیزاله خان، همسر “خانم سونا بیگم ساساندخت” مشهور به عزت الملوک (دختر سردار مقتدر، حاکم بلوک تالشدولاب خمسه تالش) بود.

این راهنمای گردشگری نوع معماری عمارت را نیز توضیح داده و افزود: فرم دژگونه عمارت در نمای اصلی آن –جبهه شمالی- با دو نیم دایره طرفین نما کاملا مشهود است. ساختمان بر روی یک کرسی سنگچین استوار شده و ساختار سنگی و مستحکم بنا یادآور معماری بناهای قرن ۱۵ تا ۱۷ میلادی روستاهای اروپایی است. بنا در دو طبقه با پلانی متمایل به مربع با ابعاد حدود ۱۰×۱۲ متر طراحی شده و سادگی سه نمای دیگر با پنجره تعدیل شده است. پنجره‌های طبقه بالایی در جبهه شرقی دارای ایوان بوده است که بقایای کف آنها باقی مانده است.

وی اضافه کرد: ورودی به بنا از جبهه شمالی با هشت پله سنگی صورت گرفته و برای رفتن به طبقه دوم از یک پلکان چوبی استفاده می‌شد. ایوان طبقه فوقانی دارای دستک چوبی با طرح‌های برش خورده است.

شفقتی چروده به دیگر عناصر بومی عمارت هم اشاره کرده و با بیان اینکه پلان طبقات به‌صورت تیپ بوده و دارای چهار اتاق در چهار گوشه است تصریح کرد: بر اساس عکس‌های قدیمی‌تر، پوشش بام لته‌سر بوده و به علت عدم نگهداری و رسیدگی فرو ریخته، پنجره‌ها، درب، پلکان و سربندی ساختمان از جنس چوب است.

از ویژگی‌های اثر نام برده می‌توان به فرم خاص بنا، شیوه ساخت و معماری بومی آن اشاره داشت. چگونگی رج‌بندی سنگ، آجر و قفل و بست آنها در جداره‌های اصلی از ویژگی‌های معمارانه بناست که بومیان منطقه به لحاظ فرم خاص آن بدان ” چرخیَ عمارت” نیز می‌گویند. در جبهه شمال شرقی بنا، سکویی منحنی با ارتفاع ۸۰ سانتیمتر و عرض ۵۰ سانتیمتر به بنا اضافه شده است.

شفقتی چروده ضمن ابراز تاسف از عدم رسیدگی به نگهداری این عمارت تصریح کرد: در حدود سال‌های ۹۲ ـ ۱۳۹۱ بخشی از بام بنا فرو ریخت و همین آسیب عامل نفوذ نزولات جوی به بنا شده و رفته رفته از استحکام مصالح (با توجه به نوع مصالح بکار رفته که عموما مالات کاهگل و سنگ بوده) و پایداری آنها کاست. در همان سال‌ها در طبقه فوقانی، جبهه جنوب غربی بنا ریزش بام به طور کامل مشاهده شد و شدت این آسیب به قدری بود که باعث فرو ریختن سقف طبقه همکف در همین قسمت شد. همچنین این تخریب موجب تغییر فرم چهارچوب‌ها در طبقه همکف نیز شده بود و نشان می‌داد فشار عمودی وارده از طبقه بالا به طبقه همکف زیاد بوده است و به مرور زمان با تخریب‌های گسترده سقف و فرو ریزش کامل شیروانی بام و سقف عمارت در پاییز سال ۹۷ و نفوذ نزولات جوی، این فشارهای وارده و تنش‌های رطوبی موجب تخریب و فروریزی کامل یکی از بخش‌های منحنی شکل عمارت شد.

رئیس هیات کوهنوردی و صعودهای ورزشی شهرستان رضوانشهر با ابراز تاسف از عدم مرمت بناهای میراثی این شهرستان از سوی میراث فرهنگی و همچنین برخی از مالکان خصوصی اظهار کرد: متاسفانه تا کنون هیچ اقدام حفاظتی و مرمتی بر روی عمارت صورت نگرفته است. زیرا مالکیت اثر و محوطه پیرامونی آن متعلق به یکی از نوادگان عزیزاله خان است که هیچگاه در مورد حفاظت، مرمت و احیا و نیز ثبت بنا به‌عنوان اثر ملی همکاری و همراهی نکرده است.

شفقتی چروده ابراز امیدواری کرد: مسئولین، متولیان و دلسوزان نگاهی ویژه به این اثر داشته باشند تا به سرعت مورد مرمت و بازسازی قرار بگیرد.

این راهنمای گردشگری با بیان اینکه مرمت عمارت مستلزم تخصیص اعتبار ویژه و تعامل با مالکان فعلی است، تصریح کرد: سقف‌بندی و تخلیه آوار موجود و سپس مرمت بخش‌های آواری و نهایتا مرمت و زیباسازی بنا بر طبق تصاویر موجود، می‌تواند بر جاذبه‌های گردشگری منطقه بیفزاید.

پایان پیام/شبستان