گیلان مهدِ آفرینشِ دست‌سازه‌ها

به گزارش گیلانستان،بدون شک یکی از افتخارات هر کشوری فرهنگ غنی و هنرِ فاخرِ مختص به مناطق مختلف آن کشور است، صنایع‌دستی یکی از همین هنرهاست که ریشه فرهنگی و اصالت هر کشوری را نشان می‌دهد.

 صنایع بومی و دستی ریشه‌های عمیق و استوار در اعتقادات آداب، عادات، رسوم، سنن و درمجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد و نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام است، استان گیلان نیز در عرصه صنایع‌دستی و بومی خود از تنوع بالایی برخوردار است و نشان از فرهنگ غنی این سرزمین از دیرباز دارد و با توجه به موقعیت منطقه‌ای خود پیشتاز در این عرصه بوده و از تنوع بالایی در حوزه صنایع‌دستی ازجمله؛ مروار بافی، حصیربافی، چادرشب، صنایع سفالی و جاجیم و هنرهای دیگری برخوردار است.

استان‌ همیشه بهشتی گیلان از حیث جاذبه‌های زیبای دیدنی دل‌چسب و زیبا در کشور زبانزد است و سالانه گردشگران زیادی را از سراسر دنیا برای دیدن این‌همه زیبایی به‌سوی خود می‌کشاند، اما گیلان علاوه بر این موهبت‌های زیبا و دل‌نشین دارای هنر و صنایع‌دستی مخصوص به خود است که هنر دست گیلانیان را به زیبایی عرضه می‌کند، صنعت مرواربافی برای نمونه یکی از این هنرهای بی‌نظیر و هنر دست هنرمندان این خطه و به‌طور ویژه پیشه گیل‌مردان و گیل زنان این دیار همیشه‌سبز است.

حصیربافی:

حصیربافی یکی از صنایع‌دستی بسیار کهن و بومی استان گیلان به شمار می‌آید که مواد اولیه برای بافت آن از انواع گیاهان خودرو (سوف، لی، کنف و…) است، ازجمله محصولاتی که هنرمندان گیلانی با این مواد اولیه تولید می‌کننده عبارت‌اند از انواع کیف‌ها، سبدها، زیراندازها؛ بارونق گرفتن حصیربافی در استان گیلان، کلاس‌های آموزشی حصیربافی گسترش‌یافته و تولیدات زیبا و نوآورانه جای محصولات قدیمی را گرفته و همین موضوع باعث جذابیت و زیبایی هر چه بیشتر محصولات حصیری شده است.

مهم‌ترین مراکز عمده بافت این هنر زیبا در شهرستان‌های رشت، خمام، حسن رود، انزلی، اطراف لنگرود و رودسر است، الیافی که برای بافت محصولات حصیری از آن‌ها استفاده می‌کنند، اغلب از گیاهان خودرویی که در کنار مرداب‌ها می‌رویند تهیه می‌شوند، اکثر زنان روستایی و کشاورزان زمانی که کار کشاورزی سبک‌تر باشد به ساخت محصولات حصیری نیز مشغول می‌شوند، اگر بگوییم در سفر به گیلان به هر سمت که سر بچرخانید انواع محصولات حصیری مانند زیرانداز، ظروف و کلاه‌‌های حصیری را می‌بینید اغراق نکرده‌ایم، این محصولات می‌توانند سوغات و یادگاری ارزشمندی برای عزیزانتان باشند.

مروار بافی:

 یکی از مهم‌ترین محصولات صنایع‌دستی در آستانه‌اشرفیه صنعت مرواربافی است که توجه به ظرفیت آن این شهرستان را به قطب نخست تولید مروار در کشور تبدیل کرده است.

این هنر زیبا به دست توانمند صنعت‌گران و هنرمندان خاص این منطقه و با استفاده از مواد اولیه بسیار مناسب و باکیفیتی تهیه می‌شود، این هنر بسیار زیبا همواره در کنار صنعت حصیربافی نیز کاربرد داشته و در برخی از محصولات شاهد ادغام این دو صنعت نیز هستیم.

مروار یک نوع چوب ترکه بوده که در اطراف تهران یافت می‌شود و دارای رنگ زرد و طلایی است که دلیل این رنگ قرار دادن مروار در معرض مستقیم نور آفتاب است، مروار نوعی از گونه‌های درخت بید بوده که به‌اختصار نام سرخ‌بید را بر آن نهاده‌اند و از آن در جهت تهیه و تولید انواع سبدهای چندمنظوره و تک منظوره استفاده می‌شود.

قطب اصلی تولید صنعت مروار در آستانه‌اشرفیه و محلی به نام کورکا است اما در دیگر شهرستان‌های گیلان نیز این صنعت وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت صنعت مروار بافی در استان گیلان است که مردم و جوانان این مناطق را در این شرایط بیکاری دارای شغلی پایدار کرده است.

بامبو بافی:

بامبو بافی یک نوع دیگر از صنایع‌دستی استان گیلان است که مواد اولیه آن از قسمت‌های بالایی گیاه نی خیزران به دست می‌آید، علوفه‌ای زیبا، خودرو، سریع الرشد، است و از مهم‌ترین ویژگی‌های آن سبکی، ظرافت، انعطاف‌پذیری در کنار استحکام بالا است، استحکام توأم با سبکی بامبو و انعطاف‌پذیری آن، این گیاه را به یکی از بهترین مواد اولیه برای تولید صنایع‌دستی در استان گیلان تبدیل کرده است.

چوب بامبو رطوبت را جذب نمی‌کند درنتیجه ترک نمی‌خورد، پوسته‌پوسته نمی‌شود و کپک و باکتری روی آن رشد نمی‌کند، به‌طور طبیعی این گیاه در مرداب‌ها و اطراف رودخانه‌های لاهیجان و رشت می‌روید.

خاصیت ارتجاعی و شکل‌پذیری نی بامبو این امکان را فراهمی می‌آورد تا با استفاده از آن محصولات متنوع و درعین‌حال باظرافت و زیبای فراوان ساخته یا بافته شود، مرکز اصلی تولید و بافت محصولات بامبویی اطراف شهرستان لاهیجان خصوصاً روستای لیالستان است.

شروع کار بامبو بافی از حدود یک صدسال پیش با کشت چای در گیلان رواج یافت و مهم‌ترین مرکز تولید آن لاهیجان است، بامبو در مناطقی که بسیار مرطوب است، می‌روید و محصولات آن‌هم جنبه تزیینی و هم کاربردی دارد.

سفالگری:

سفالگری نیز یکی از صنایع‌دستی بومی و قدمت دار گیلان است که این هنر در انواع ظروف سفالی لعاب‌دار و بدون لعاب سنتی نظیر گمج، خمره، کوزه و تنور در گیلان متبلور می‌شود.

از مراکز مهم این رشته در استان گیلان می‌توان آستارا، انزلی، رودسر، صومعه‌سرا، لاهیجان و تالش یادکرد، در استان گیلان مواد اولیه و مورد مصرف سفال بسیار یافت می‌شود و به دلیل رطوبت هوا و بارندگی‌های تقریباً دائمی از گذشته‌های دور مصرف سفال سقف برای پوشش ساختمان‌ها استفاده می‌شد.

صنایع‌دستی ازآن‌جهت ارزشمند هستند که در آن‌ها روح و ذوق هنرمند سازنده جریان دارد، محصولات سفالی از ارزشمندترین صنایع‌دستی گیلان هستند که با دستان توانمند هنرمندان این مناطق شکل می‌گیرند، وجود خاک رس مرغوب سبب شده تا بسیاری از زنان و مردان این استان‌ها به هنر سفالگری روی‌آورند و از این طریق کسب درآمد کنند.

چادرشب و نمد:

اهالی قاسم‌آباد شهرستان رودسر از هنری برخوردارند که شهره‌ای ملی و حتی بین‌المللی دارد، زنان و دختران روستای قاسم‌آباد، با گره زدن تاروپود، چادرشب‌هایی می‌بافند که از معروف‌ترین سوغات گیلان برای گردشگران است، چادرشب‌های رنگارنگ که برای روتختی یا پوشش کوسن و مبل نیز به‌کاربرده می‌شود یکی از اقلام جهیزیه دختران گیلان در قدیم بوده است، اگرچه امروز بیشتر چادرشب‌ها با کاموا بافته می‌شود اما درگذشته بافتن چادرشب‌های ابریشمی مرسوم بوده است، نمد نیز از دیگر تولیدات صنایع‌دستی قاسم‌آباد است که علاوه بر این روستا، در ماسال و عمارلو رودبار نیز تولید می‌شود.

گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی:

گلیم و جاجیم از زیباترین صنایع‌دستی گیلان است، گلیم‌ها و جاجیم‌ها در این دو استان در نقش‌ها و طرح‌های متنوع و بارنگ‌های چشم‌نواز بافته می‌شوند و نزد گردشگران طرفداران زیادی دارند، در بسیاری از استان‌های ایران گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی رایج است، اما در این میان استان‌ گیلان جایگاه ویژه و قابل‌توجهی در این صنعت دارد.

جاجیم نیز که بیشتر در شهرستان ماسال تولید می‌شود به‌منظور سجاده، پادری، روتختی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

گلیم ازجمله دست بافته‌های اهالی گیلان است که به‌صورت دو رو یا ساده بافته می‌شود و در جای‌جای گیلان به‌عنوان یکی از هنر‌ها و صنایع‌دستی مشهور، کم‌وبیش همچنان بافته و به گردشگران عرضه می‌شود.

چموش دوزی:

چموش از پاپوش‌های سنتی گیلان است که از چرم طبیعی برای تهیه آن استفاده می‌شود، مرکز تولید چموش که از مهر اصالت سازمان یونسکو نیز برخوردار است شهرک تاریخی ماسوله است که در ساخت آن از میخ و چسب استفاده‌نشده و تمام اتصالات آن صرفاً با دوخت و بدون پاشنه است.

این پاپوش سنتی از جنس چرم طبیعی و بدون پاشنه است که در برخی از شهرهای گیلان تولید می‌شود، این پاپوش‌های زیبا چند سالی است که جنبه مصرفی خود را ازدست‌داده‌اند و اغلب حالت تزئینی به خود گرفته‌اند، بااین‌حال مسافران بسیاری در سفرشان آن‌ها را به‌عنوان صنایع‌دستی گیلان برای یادگاری و هدیه دادن می‌خرند، این کار کمک می‌کند تا هنرهای ارزشمند کشورمان به فراموشی سپرده نشوند.

رشتی دوزی:

رشتی دوزی از صنایع‌دستی استان گیلان و به تعبیری همان قلاب‌دوزی است، رشتی دوزی نوعی رودوزی است که درواقع هنرمند به‌وسیله نخ‌های ابریشمی رنگارنگ به تزئین پارچه به سه روش ساده، برجسته و معرق می‌پردازد، لباس، روتختی، رومیزی، سجاده، زیرانداز و سایر محصولاتی که با رشتی دوزی تزئین می‌شوند سوغات محبوب مسافران گیلان هستند، این هنر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) کشورمان نیز به ثبت رسیده است.

این هنریکی از هنرهای بومی و خاص گیلان است که از طریق دوختن نخ‌های ابریشمی رنگین بر روی سطح پارچه توسط قلاب و ایجاد طرح و نقش‌های رنگارنگ و زیبا صورت می‌گیرد. مرکز عمده هنرمندان رشتی دوز از گذشته در رشت بوده و به همین دلیل این نام بر روی آن نهاده شده است، سجاده، کیف، کلاه، لباس، رومیزی و روتختی رشتی دوزی شده ازجمله صنایع‌دستی مرکز استان گیلان است.

منبت‌کاری:

منبت یکی از ظرایف صنایع‌دستی ایران است که چونان دیگر انواع این صنعت پر پیشه تلفیق بلیغی از هنر و حوصله محسوب می‌شود و دست‌اندرکاران آن از مواد اولیه‌ای ارزان و فراوان محصولاتی گران‌بها باارزش‌های مصرفی و هنری فوق‌العاده بالا به وجود می‌آورند، منبت‌کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده‌کاری بر روی چوب بر اساس نقشه‌ای دقیق؛ ازآنجاکه چوب دارای مقاومت قابل ملاحظه‌ای در برابر رطوبت، عوامل جوی نیست متأسفانه نمونه و اثری از چوب‌های منبت‌کاری شده در دوره پیش از اسلام در دست نیست، در استان گیلان به دلیل وجود جنگل و درخت چوب‌های زیادی نیز در دسترس است. درنتیجه کارهای بسیار زیبایی را می‌توان در این استان زیبا مشاهده کرد.

بافتنی‌های سنتی:

در مناطق کوهستانی گیلان انواع بافتنی‌های سنتی همچون جوراب و دستکش تولید می‌شود که معمولاً با پشم و ابریشم بافته می‌شوند، این دست بافته‌های سنتی در کنار عروسک‌های بافته‌شده ازجمله سوغات صنایع‌دستی ماسوله و همین‌طور شفت محسوب می‌شوند، شال‌های ضخیم و کرک دار که به حالت نمدی هستند از دیگر صنایع‌دستی گیلان است که در شهرستان‌های تالش، ماسال و روستای ویسرود شهرستان شفت تولید و بافته می‌شود. از پارچه شال درگذشته برای دوخت لباس‌های مردانه، کلاه و لباس ویژه شبانان استفاده می‌شد.

لباس محلی:

لباس محلی که به دلیل تنوع قومی در گیلان در مناطق مختلف به شکل‌های متنوع دوخته می‌شود یکی دیگر از صنایع‌دستی استان گیلان به شمار می‌آید؛ مراکز مهم تولید لباس محلی، قاسم‌آباد، تالش، رودبار، رشت و سیاهکل بوده و این لباس در فهرست میراث معنوی ملی به ثبت رسیده است.

نقاشی روی کدو:

در لیالستان لاهیجان نوعی کدو کشت می‌شود که به کدوی قلیایی معروف است و در شرایط خاص پرورش می‌یابد، ابتدا کدوی نارس را درون قالبی چوبی که جداره آن به شکل‌های زیبا و متفاوت مشبک است قرار می‌دهند و دهانه آن را می‌بندند به‌طوری‌که فقط ساقه کدو از دهانه قالب بیرون می‌ماند. کدو که به‌تدریج رشد می‌کند شکل قالب چوبی را به خود می‌گیرد و از داخل روزنه‌های قالب مشبک به بیرون نفوذ می‌کند.

پس از رسیدن کامل کدو آن را از ساقه جدا کرده و بااحتیاط قالب را باز می‌کنند و سپس آن را نقاشی کرده و برای آنکه رنگ آن تیره قهوه‌ای بشود، آن را درون ظرف بزرگی باپوست انار و زاج سیاه می‌جوشانند و سپس قسمت‌هایی از پوست کدو را که باقی‌مانده است می‌تراشند و درنتیجه نقش و نگار روی آن ظاهر می‌شود. این کدو پس از رسیدن خودبه‌خود توخالی می‌شود، از این محصول بیشتر برای  پایه آباژور استفاده می‌کنند.

گسترش صنایع‌دستی گیلان و فروش آن‌ها می‌تواند به ایجاد شغل و رونق اقتصادی این استان‌ها کمک بسیاری کند، این امر نیازمند حمایت بیش‌تر جهت تهیه مواد اولیه، آشنایی گردشگران با صنایع‌دستی گیلان و خرید آن‌ها، توجه به حقوق هنرمندان صنایع‌دستی، جلوگیری از واردات محصولات چینی و برگزاری نمایشگاه‌های بیش‌تر و اقداماتی از این قبیل است.

برای مثال یکی از گردشگرانی که به ماسوله سفرکرده بود می‌گفت در بازار این شهر محصولات چینی هم فروخته می‌شده است، خود این مورد می‌تواند مانعی بر سر راه فروش صنایع‌دستی اصیل باشد و باید از آن جلوگیری شود.

البته هنرمندان گیلانی فقط برای تأمین معاش نیست که به تولید صنایع‌دستی می‌پردازند که اگر چنین بود این مقدار شور و عشق در این محصولات احساس و منعکس نمی‌شد، بنابراین وظیفه همه ماست که با حمایت خود این هنر و شور را زنده نگاه‌داریم و اجازه ندهیم به فراموشی سپرده شوند.

انتهای پیام/فارس