آذربانی؛ خیری که هزینه ازدواج جوانان را با قنادی اش می پرداخت

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ «نوجوان که بودم، در کوچه مجاور قنادی آذربانی کلاس می‌رفتم. موقع برگشت باید حتما می‌رفتم از آقای آذربانی شیرینی گوش فیل می‌خریدم» این را بانوی کهنسالی می‌گوید که سالها در تهران زندگی کرده و حالا برای زنده کردن خاطرات کودکی و نوجوانی‌اش به رشت آمده است. لابه لای پیاده‌روی‌های آن روزش در نخستین خیابان رشت، هر آنچه از ساختمان‌های تاریخی خیابان امام بخاطر داشت، تعریف می‌کرد و وقتی به قنادی آذربانی رسید، چقدر افسوس خورد که چرا فروشگاه پلاسکوی سپاس، جای این قنادی قدیمی را اشغال کرده است.

هم او به تابلوی نصب شده در انتهایی‌ترین بخش ساختمان پلاسکو اشاره کرده و می‌گوید: «مدرسه راهنمایی دخترانه محمدعلی آذربانی سال ۱۳۵۰تاسیس شد. داخل همین کوچه بود. پشت همین ساختمان توی ملک مرحوم آذربانی.»

قنادی مرحوم آذربانی، بخشی از هویت جدایی ناپذیر نخستین خیابان رشت بود. ساختمانی دو طبقه‌ای که هنوز هم آجر چینی‌های زیبا و سردرهای هلالی‌اش، جلوه دیگری به این خیابان بخشیده است. هرچند نصب تابلوهای تبلیغاتی بسیار بزرگ اصناف، بخشی از تزئینات نمای بیرون را پوشانده و کبوترهای گچبری بالای سردر و پنجره‌ها به‌خوبی دیده نمی‌شود. معلوم نیست شهرداری رشت بر چه اساسی با صدور مجوز برای تابلوهای تبلیغاتی به این ابعاد بر بدنه یک بنای تاریخی موافقت کرده است!

خوشبختانه هنوز کتیبه سال ساخت بنا توسط تابلوهای تبلیغاتی پوشانده نشده و لااقل عابران اگر خوب به اطراف بنگرند، می‌توانند سال ساخت این بنا را ببینند. در بخشی از جداره شمالی طبقه دوم، سال ساخت بنا به قمری در ابعاد بزرگ نصب شده و از مقایسه تاریخ ساخت این ساختمان با مهمانپذیر بهار(ملک مجاور) می‌توان فهمید که ابتدا مهمانپذیر بهار در نخستین خیابان رشت ساخته می‌شود و سپس ساختمان آذربانی.

به گفته محمود نیکوییه، احداث نخستین خیابان رشت، در سال ۱۳۰۳ خورشیدی کلید می‌خورد و احداث این خیابان که سنگفرش بود، سه سال طول می‌کشد. بر روی دیوار آجری «ساختمان آذربانی»، تاریخ ساخت به این شکل حک شده است «با فرمان سلطان این ساختمان در سال ۱۳۴۵ ساخته و به اتمام رسید» سال یاد شده قمری است و با تبدیل آن می‌توان فهمید این بنا در سال ۱۳۰۵ خورشیدی احداث شده است.

محمدعلی آذربانی بخشی از هویت جدایی ناپذیر خیابان امام و کوچه‌ای است که به‌نام وی نامگذاری شده است. انتهای کوچه آذربانی که به خیابان امام می‌رسد، مدرسه و کتابخانه‌ای است که آذربانی وقف کرده است و روبروی ساختمانی که قنادی آذربانی بود، بنای دیگری متعلق به اوست که در اختیار ساختمان انتقال خون و انجمن حمایت از بیماران تالاسمی گذارده شده بود. هرچند که اکنون بنا خالی است و کاربردی ندارد.

داخل فروشگاه پلاسکوی سپاس یا همان قنادی سابق آذربانی می‌روم. نام و یاد آذربانی‌ها (پدر و پسر) با نصب عکس‌های قدیمی ایشان بر دیوار بالای سر صندوق دار زنده است. اما بانوی حسابدار اطلاعات زیادی از ایشان ندارد و تنها می‌داند پدر صاحب ملک است. حاج محمد علی آذربانی از نیکوکاران نام آشنای گیلان بود. کسی که به‌خاطر خدمات خیرانه اش در سال ۱۳۸۱ از طرف موسسه نیکوکاری اویس قرنی، به عنوان قهرمان نیکوکاری سال شناخته شد.

محمد علی آذربانی در سال ۱۲۹۸ خورشیدی در محله چله خانه رشت متولد شد. پدرش حاج میرزا آقا آذربانی (متوفای ۱۳۵۳) نیز از خیرین نیکوکار بود و درآمد حاصل از قنادی خود را صرف امور خیریه می‌کرد و هزینه ازدواج جوانان بی‌بضاعت را می پرداخت. گفته شده ایشان، شیرینی مراسم ازدواج جوانان بی‌بضاعت را رایگان از مغازه قنادی خود می فرستاد. پسر او یعنی حاج محمد علی، پس از تحصیلات مقدماتی در مکتب خانه محل و سپس در مدرسه نایب الصدر رشت، از سال ۱۳۱۴ خورشیدی وارد بازار رشت شد و مدتی هم برای کار تجارت به بازار تهران رفت و بعدها در قنادی پدرش مشغول به کار شد.

وی در سال ۱۳۲۲ به مکه معظمه مشرف شد و پس از بازگشت از مکه در سرای میرزا کوچک، تجارتخانه ای موسوم به «گیلان محصول» را راه اندازی کرد، همچنین، کارخانه بسته بندی برخی از محصولات را نیز دایر کرد. آن زمان قند نبود و مردم گیلان به جای آن کشمش و خرما مصرف می‌کردند. آذربانی برای اولین بار کارگاه‌های قندسازی را در سه نقطه رشت راه اندازی کرد و در گونی‌های ۸۰ کیلوئی به بازار می‌فرستاد.

نام آذربانی با تاریخ ورود نخستین ماشین به رشت نیز گره خورده است. تا پیش از ورود نخستین ماشین به رشت و راه اندازی خطوط تاکسی، مردم با درشکه جابجا می شدند. آذربانی چند دستگاه ماشین از تهران خریداری و آن را به عنوان تاکسی در رشت به کار انداخت و البته ورود این ماشین‌ها، موجب نگرانی درشکه چی‌ها و در نهایت اعتصاب درشکه چیان در ۲۱تیر ۱۳۲۹شد. شادروان اکبر محبوبی فر در کتابچه «تاریخچه تاکسیرانی در رشت»، به ورود نخستین تاکسی توسط آذربانی و دعوای درشکه چی‌ها اشارتی کرده است.

محمدعلی آذربانی ۲۲ آبان ۱۳۹۳ برای همیشه رشت را ترک گفت و قنادی آذربانی که به نوعی نماد و هویت نخستین خیابان رشت بود، به خاطره نوستالژیک خیلی‌ها بدل شد. معلوم نیست با تغییرکاربری ملک او حافظه تاریخی مردم تا چه زمانی محمد علی آذربانی را در یادها خواهد داشت.

پایان پیام/شبستان