تکیه و بقعه پیرعلی لاهیجان/ میراثی که ماندگار شد

مجموعه بناهای تکیه و بقعه پیرعلی در شهر لاهیجان، میراثی بجامانده از اوایل دوره قاجار است که در سال ۱۳۸۰در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ از محله «گابنه» تا «اردوبازار» لاهیجان فاصله چندانی نیست. شاید اصلا نتوان این دو محله را از هم تفکیک کرد. آدرس «بقعه پیرعلی» را که از شهروندان لاهیجانی می‌پرسم، یکی می‌گوید به محله گابنه برو، یکی دیگر می‌گوید اردو بازار. مهم نیست. شهری که روزگاری پایتخت امیران کیائی بوده، کم مزار و بقعه و زیارتگاه ندارد. از این رو که کیائیان خود را منتسب به امام چهارم شیعیان می‌دانستند و بیشتر بقعه‌ها و زیارتگاه‌های شهرستان لاهیجان و حتی شهرستان‌های تحت حکومت ایشان، پر است از مکان‌هایی که گویا مدفن فرزندان و نوادگان کیائیان بوده است.

شاخص‌ترین آنها بقعه چهارپادشاهان، مدفن سید خورکیا و پسرانش در مرکز شهر لاهیجان است. اما بقعه پیرعلی هنوز معلوم نیست منتسب به چه کسی است. می‌گویند پنج پیر دانا در شهرستان لاهیجان دفن هستند و «پیرعلی» و «میرشمس الدین» دو مزاری که در شهر لاهیجان است. از کوچه پشتی مسجد اکبریه به محله گابنه می‌روم. کوچه‌های خلوت و سکوت کوچه‌های باریک گابنه را گذر عابران بر سنگفرش معبر می‌شکند. به سمت مجموعه میراثی پیرعلی می‌روم. مجموعه‌ای بی‌نظیر که سکانس‌هایی از سریال «وارش» در این محدوده فیلمبرداری شد.

خوشبختانه در این کوچه‌ها هنوز چند خانه با معماری شاخص سالم و پابرجا مانده است. خانه‌هایی با بالکن‌های کشیده رو به معبر و با کتیبه‌های گلدار سردر، سقف‌های سفال پوش و بوی زندگی پشت دیوارهای بلند و قطور و درختان تنومندی که می‌شود شاخه‌هایشان را از بلندای دیوار دید و در انتهای این محدوده پرتراکم، فضای باز و بزرگی باز می‌شود شامل چند بنای تاریخی.

مسجدی تاریخی با مناره‌هایی که جدیدتر به بنا اضافه شده است و ۲ تکیه که در سه ضلع کشیده شده و بقعه‌ای چهار ایوانه در وسط مجموعه. از تازگی سربندی و سفال‌هایی که «دوراز» خورده و تعمیر شده است و سفیدی گچ کشی ایوان، می‌توان فهمید بقعه پیرعلی بتازگی مرمت شده است.

دورتا دور ایوان ستون‌های چوبی دارد. ۲۸ستون چوبی ساده. در چوبی بقعه بسته است و نمی‌توان فضای داخل را دید و نه صندوق چوبی و کتیبه‌های گچی که دکتر منوچهر ستوده در کتابش شرح داده است: «عرض ایوان‌ها ۱۴۰سانتی متر است. هر ایوان هفت ستون چهار سوی پخ زده، دارد. مجموع ستون‌ها که همانند یکدیگرند، بال بر ۲۸عدد است. سقف ایوان‍ها واشان کشی و از رو پل کوبی با درزپوش است. لبه بام یک پشته و سراسر بام، سفال سر است. کف بقعه با کاشی‌های سبز چمنی به ابعاد ۲۲سانتی متر، فرش شده است. صندوق مزار، چوبی و ساده و در وسط بناست و بر پایه‌ای به بلندی ۲۰ سانتیمتر قرار دارد. درازای صندوق ۲۲۰ و پهنای آن ۱۱۸ و بلندی آن ۱۱۵ سانتیمتر است.»

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره این مجموعه تاریخی می‌گوید: بقعه پیرعلی یکی از بناهای ارزشمند تاریخی شهر لاهیجان است و شامل چند مجموعه بنای میراثی؛ تکیه، حسینیه و مسجد می باشد.

سراغ صفه هایی می روم که کاربرد حسینه در اطراف بقعه را دارد. حسینه شامل حجره‌های کشیده است با سقفی سفال پوش که لمبه های چوبی را با ستون‌های قطور هشت ضلعی نگه داشته‌اند. ازاره حسینه کاشی‌های لعابدار فیروزه‌ای دارد و دورتا دور ستون‌ها نیز در ازاره کاشی نصب شده است. آنگونه که ستوده توضیح داده، قبلا بر دیوار تکیه دو ردیف کاشی کتیبه‌دار نصب شده بود که ابیاتی از هفت بند محتشم کاشانی بر آن نوشته بود و تاریخ ۱۳۲۱ قمری بر آن حک شده است.

بی شک این مجموعه وسیع در ایام عزاداری امام حسین و در دهه محرم، شاهد حضور دسته‌های عزدارای و سینه زنی است و در حجره‌های حسینه‌ها نیز عزاداران می‌نشینند. زمستان گذشته، بخشی از این مجموعه میراثی با اعتبار شهرداری لاهیجان مرمت گردید. هرچند که متولی بناهای مذهبی، اداره اوقاف و امور خیریه است.

ولی جهانی می‌افزاید: بر اساس تاریخ شفاهی، «پیرعلی» یکی از پنج پیر بزرگ شهر در دوره صفویه بوده است و مردم به او ارادت خاصی داشتند.

وی، با اشاره به ویژگی‌های این بنای میراثی ابراز می‌دارد: بنای اصلی بقعه از داخل هشت ضلعی است ولی از نمای بیرون تقریبا مربع شکل است. سقف بقعه گنبدی است و روی آن مثل تمامی بناهای دیگر در لاهیجان سفال پوش است. در کمربند داخل گنبد ابیاتی از هفت بند محتشم کاشانی نوشته شده است که تاریخ تحریر آن سال ۱۳۳۵ قمری است. تاریخ تحریر ادبیات روی گنبد نیز سال ۱۲۳۵ یعنی مقارن با اوایل دوره قاجار است.

معاون میراث فرهنگی اضافه می‌کند: به دلیل نزولات جوی و عدم رسیدگی به بنا، آسیب‌های زیادی به این بنای میراثی وارد شده بود. مرمت این بنای تاریخی با تأمین اعتبار از سوی شهرداری لاهیجان و نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان در زمستان سال گذشته به اتمام رسید.