بخت سیاه هتل ایران/ سرنوشت مبهم کهن سال ترین مهمانخانه رشت

به گزارش گیلانستان « عصر روز ۲۹اسفند ۱۳۲۰ ناشناس به شهر رشت وارد و در مهمانخانه ایران که سابقا به اسم اروپا بوده منزل کردیم. این مهمانخانه از بهترین مهمانخانه‌های رشت و مدیر آن خانمی است یونانی که پس از فوت شوهرش شخصا آن را اداره می‌کرد. مهمانخانه بسیار نظیف، غذاهایش ماکول و اطاق‌هایش پاکیزه و حتی جزئیات امورش پاک و مورد توجه کامل شهرداری است.» اینها خاطرات احمد ملکی، مدیر «روزنامه ستاره» است که در نخستین سفر خود در نوروز ۱۳۲۱خورشیدی منتشر کرده است. لازم به یادآوری است، سفر به شهرهای شمالی کشور در پهلوی اول(۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ ) برای همه ممکن نبود و برای سفر به شهرهای دیگر می‌باید مسافر از کلانتری محل پروانه دریافت و علاوه بر این، متعهد می‌شد عکس برداری نکرده و تمامی جزییات سفر و افرادی که قرار است ملاقات کند را گزارش دهد.

پس از خلع ید رضاخان از قدرت در سال ۱۳۲۰، چهار نفر روزنامه‌نگار به‌طور ناشناس به شهرهای شمالی کشور سفر می‌کنند تا اوضاع سیاسی اجتماعی این شهرها را بررسی کنند، همان سال‌ها بخش‌هایی از سفرنامه‌های آنها در روزنامه‌های متبوعشان چاپ می‌شود. ناگفته نماند که بخشی از این خاطرات در کتاب مستقلی تحت عنوان «هفت سفرنامه شمال» چاپ شده است.

احمد ملکی، یک‌بار دیگر و در فروردین ۱۳۲۲ به رشت سفر کرده و در «هتل ایران» اقامت می‌گزیند. وی در خاطراتش می‌نویسد: «روز دوشنبه اول فروردین به رشت وارد و در مهمانخانه ایران منزل کردیم. شب چهارشنبه سوم فروردین برف شدیدی در رشت بارید و ناگزیر از شدت سرما به اتاق میهمانخانه ایران پناهنده شده و چون هیزم بخاری میهمانخانه کافی نبود از خارج هم خریداری کردیم و در نتیجه معلوم شد در رشت که چوب قیمت نداشت اکنون بهای زیادی یافته».

اگرچه بنای هتل ایران در شمال غربی میدان شهرداری رشت در فاصله سالهای ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۴ خورشیدی ساخته شده، اما این بنا همراه دیگر عمارت‌های مجموعه میدان شهرداری به‌خاطر نوع خاص معماری‌اش، در خرداد ماه سال ۱۳۵۶ و به شماره ۱۵۱۶ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسید، ولی هتل ایران خوش اقبال نبود.

بعد از انقلاب ۱۳۵۷ هتلی که پذیرای مسافرانی از طبقات بالای اجتماع بود، کاربری قبلی خود را از دست داد و به نفع بنیاد مستضعفان تا سال ۱۳۷۷مصادره شد. پس از سال یاد شده، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به قصد احیا، هتل ایران را از بنیاد مستضعفان خریداری کرد و سال ۱۳۸۶ هتل ایران به ظاهر مرمت گردید، اما نه تنها رنگ مسافر به‌خود ندید، بلکه در میان وعده ‌ای مسئولان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر به تغییر کاربری هتل به «موزه مردم شناسی» تنها در مناسبت‌های خاص، درب هتل ایران به عنوان نمایشگاه صنایع دستی به‌روی مردم باز می‌گردد.

اگرچه اتاق‌های همکف هتل ایران در سال‌های گذشته به مالکان غیر واگذار شده است، اما بازدیدکنندگان اذعان دارند که بخش فوقانی مرمت شده نیز شباهتی به یک هتل ندارد و گویا تنها جداره خارجی این هتل سالم مانده است. عمارتی که به دلیل همسانی معماری آن با بناهای مجموعه شهرداری از ارزش والایی برخوردار بود و روند دگرگونی و تغییر معماری به سبک نئوکلاسیک اروپایی را روایت می‌کند، عملا بی استفاده مانده است.

مرمتگر این بنا در یکی از شماره‌های ماهنامه «گیله وا» روند مرمت این بنا را اینگونه تشریح کرده است: «در زمان تصرف این بنا توسط بنیاد مستضعفان، دخل و تصرف‌های نابجایی در حذف عناصر سازه‌ای دیوارهای باربر، ستون‌ها و… رخ داده و بر اثر تخریب بنا در زمین لرزه سال ۱۳۶۹ و مرمت غیر علمی و فنی بخش مرکزی، اصل بنا دچار خدشه شده بود.»

نیکروز شفیعی می‌نویسد: «تعمیرات انجام شده در زمان‌های مختلف مانند گذاشتن سیمان روی کف چوبی قبلی، کم کردن ارتفاع اتاق‌ها با ایجاد سقف کاذب، اضافه کردن غیر اصولی عناصرالحاقی مانند بالکن سرتاسری در بخش حیاط مرکزی ایجاد تاسیسات گرما و سرمارسانی و تاسیسات بهداشتی حمام و توالت و از همه مهمتر تبدیل و واگذاری بخش‌هایی از هتل به واحدهای تجاری و رها شدن بنای اصلی از جمله آسیب‌ها بوده است. »

وی عنوان می‌دارد، تلاش کرده اصل بنا را به شکل نخست خود برگرداند و حفظ پوسته خارجی ( نمای جبهه شرقی و جنوبی) هدف اصلی او بوده است.

اولین اقدامش برای آسیب‌شناسی تجزیه و تحلیل‌های معماری و سازه‌ای و تهیه طرح مرمت، برداشت‌های دقیق ( رولوه) و مستندنگاری وضع موجود هتل بوده که به گفته وی این امر توسط تیمی متخصص انجام شده است.

شفیعی یادآور می‌شود، بنایی که با الحاقات سنگین شده، با حذف برخی عناصری که بعدها اضافه شده، سبک شده است.

مرمتگری که طرف قرارداد با سازمان میراث فرهنگی بوده، به گفته خودش تنها پوسته خارجی بنا را دست نخورده باقی می‌گذارد و بخش‌های زیادی از بنای داخلی را تغییر می‌دهد زیرا بخش‌های داخلی علاوه بر آنکه ارزش معماری والایی نداشته است؛ فرسوده بوده است!

استاد مرمت دانشگاه گیلان، در پایان یادداشت‌های خود می‌نویسد: « الگوی ما در سازه‌های تاریخی حفظ حرمت مفهوم آثار به‌جا مانده و افزودن الحاقات با فرم و مصالح جدید است که بنای تاریخی را برای کاربری‌های مدرن آماده می‌سازد. بنابراین سعی شد در تهیه طرح مرمت و احیا – که کاربری موزه باستان شناسی گیلان را پیشنهاد می‌کرد- این موضوع رعایت شود.»

مدتی پیش صحبت از احیای هتل ایران با کمک «صندوق احیا» بود ولی گویا این واگذاری نیز مورد تایید مسئولان گیلانی نیست و این تصمیم‌گیری به‌صورت یک‌طرفه و از سوی میراث فرهنگی کشور به گیلان ابلاغ شده است.

یکی از مسئولان اداره کل میراث فرهنگی گیلان که نخواست نامش عنوان شود در این باره گفت: علت به نتیجه نرسیدن با صندوق احیا در نحوه تغییر کاربری است.برنامه پیشنهادی ابلاغی، تغییر کاربری صرفا تجاری است ولی تاکید میراث گیلان، تغییر کاربری توام به موزه مردم‌شناسی و کافه است که علاوه بر بازده اقتصادی بتوان کاربری فرهنگی هم برای آن تعریف کرد.

حالا باید دید بخت سیاه هتل ایران سفید می‌شود و یا همچنان باید شاهد پوسته‌ای سفید رنگ در پیاده راه فرهنگی رشت باشیم.

پایان پیام/شبستان