هجوم مسافر به دشت شقایق و تخریب زیست بوم گردنه الماس

به گزارش گیلانستان، مهری شیرمحمدی؛ هرسال خردادماه، دشت های مرتفع شهرستان های اسالم و تالش در محور شهرستان خلخال، میزبان رویش شقایق های وحشی سرخ رنگی است که گردشگران زیادی را به خود جذب می کند. اما هجوم بی رویه مسافر در سال های اخیر موجب تخریب زیست بوم منطقه شده به‌نحوی که فعالان زیست محیطی می‌گویند به‌زودی به جای دشت شقایق شاهد کوه های بی آب و علف در این ییلاق ها خواهیم بود.

جاده پیچ در پیچ و کوهستانی اسالم به خلخال، در ۷۰ کیلومتر مسیر خود، چندین نوع اقلیم و پوشش گیاهی از جلگه تا ییلاق را دارد. از ابتدای پونل در شهرستان رضوانشهر به سمت ییلاق ارده و ارتفاعات بالادست اسالم بروید و از دوراهی اسالم به خلخال، مسیر را به سمت گردنه کرمون و دشت الماس پیش گرفته و به سمت جنگل های تالش برگردید، و زیبایی های هر دو مسیر را مقایسه کنید. در مسیر ییلاق ارده، می توانید سد در حال ساخت بر رودخانه شفارود و کارگاه آن را ببینید. اگرچه کشاورزان جلگه رضوانشهر و تالش امید به آب آن دارند اما فعالان محیط زیست همواره معترض ساخت آن بودند و معتقدند با آبگیری این سد بخشی از جنگل های بکر منطقه، زیر آب می رود.

هرچه در مسیر رودخانه شفارود، به سمت ارتفاعات می روید، از شرجی جلگه اسالم کاسته می شود. کم کم باران ریز و ممتد آغاز می شود. در مسیر جاده، چوب های جنگلی در کناره جاده در حال سوختن است. محلی ها فرصتی یافتند تا با ذبح گوسفندان خود، درآمدی برای خود کسب کنند. جوی خون، شقه های آویزان گوشت، چای هیزمی و تجمع سگ های ولگرد در کناره جاده به امید قوتی به‌جامانده از مسافران در تمام مسیر دیده می شود. کم کم دود هیزم در میان مه غلیظ می پیچید. در میان پیچ های تند و گردنه های دهشتناک، کوه های مرتفع و دره های عمیق، زندگی ساکنان بومی جاری است و ما فقط تابلوی نام این روستاها را می بینیم؛ روشن ده، کهنه که بندی، وسکه، آق مسجد، برزکوه، میانرود، چروده و رینه و این آخری، یادگاری از عمارت تابستانی خان تالش دارد.

عمارت تابستانی «عزیزاله خان ساسانی» با معماری خانه های کوهستانی اروپایی قرن ۱۷ که اواخر دوره قاجار در رینه ساخته شد. این عمارت قرار بود ثبت میراثی شود ولی بر اثر بی توجهی، دچار حریق شده و سال گذشته سقف هم فروریخت.

از روستای سنگده به بعد، مه غلیظ تمام جاده و کوه و دره را فراگرفته و زیارتگاه «شاه برزکوه» در میان مه ناپدید می شود. مکثی کوتاه در کنار جاده و مشاهده طبیعت بکر و وحشی ییلاق «لرزه و زندانه» و گل های سفید بابونه ای که کنار جاده روییده است و حشراتی که از ترس شبنم و مه، بوته های خاردار را جانپناه خود کرده اند. کلبه های چوبی کنار جاده و ویلاهای ساخته شده در ییلاقات، پذیرای مسافرانی است که از گرمای جلگه به خنکای کوه پناه برده اند. پایان مسیر، تابلویی است که پایان مرز جغرافیایی گیلان و اردبیل را با خوش آمدگویی به خلخال اعلام می دارد. در دوراهی خلخال- تالش، جاده را دور زده و به سمت تالش می رویم. چندکیلومتر بعد، گردنه کرمون و دشت الماس پیداست. دشتی که هرسال در خردادماه، میزبان شقایق های وحشی و گلهای گوهری تارتاری است.

تعطیلات خرداد، انگار بیش از گله داران، مسافران به دشت ها هجوم آورده اند. گله داران منطقه، همچون نیاکان خود، «پوری» هایی را برای اسکان گله ها ساخته اند. پوری، قدیمی ترین شکل مسکن در منطقه است. شاخه های ترد و نازک درختان را به صورت خمیده در زمین فرو می کنند و روی آن را با چادری از پشم بز می پوشانند تا از باد و باران در امان بمانند. هرچند امروز گونی و پلاستیک جای چادر های پشمی را گرفته است. اما بیش از پوری، ویلاهای تازه ساخت در دشت ها و مراتع سبز شده اند.

در آفتاب تند ییلاق، برخی مسافران در میان دشت ها چادر زده اند. پیاده و سواره، خودروهای آفرودی و موتورسوارانی که از کوه و شیب بالا می روند. دشت، مملو از جمعیتی است که از شقایق های سرخ و گل های تاتاری عکس می گیرند. یکی از مسافرانی که در ییلاق «اسب وونی» ویلا اجاره کرده، می گوید: من هرسال به این مسیر می آیم تا دشت های شقایق را ببینم، امسال نسبت به سال های پیش حجم شقایق ها بسیار کم شده است. نمی دانم بخاطر بارش های کم امسال هست یا ساخت و ساز بی رویه . از بس ویلا در منطقه ساخته شده، آب منبع ویلا کشش ندارد و در این چند روز پیاده از شیب تند کوه چندین بار پایین رفتیم تا از چشمه آب بیاوریم.

حسین اکبری، یکی از اهالی تالش هم می گوید: هرسال دشت الماس از شقایق فرش شده بود ولی امسال تعداد آن خیلی کم شده است. از بازدیدکنندگان می خواهم لاله ها را نچینند تا بقیه هم لذت ببرند و لاله ها به مرحله دانه دهی و رویش دوباره برسد.

پیش از شیوع کرونا، بخشداری اسالم و فرمانداری تالش، با برپایی جشنواره شقایق، پذیرای گردشگران بیشتری می شد. اما همین امر نیز با مخالفت فعالان زیست محیطی روبرو بود و معتقد بودند، صرف برگزاری جشنواره، تنها هدایت مسافرانی است که بی ضابطه و غیر مسئولانه به زیست بوم منطقه آسیب می زنند. امسال اگرچه قانون منع تردد برای پلاک های غیر بومی صادر شده بود، اما بازهم شاهد هجوم طبیعت‌گردان غیرگیلانی در قالب تورهای گردشگری به دشت الماس و ییلاق کرمون بودیم.

یکی از فعالان زیست محیطی منطقه، با ابراز تاسف از عدم مسئولیت پذیری مسئولان می گوید: یک مقام مسئول پاسخ دهد، این حجم و این تعداد مسافر با وجود اعلام منع تردد برای تعطیلات سه روزه خرداد چگونه از مبادی استان وارد گیلان شده اند؟!

سعید شفقتی چروده که طی این سه روز به‌عنوان پایشگر مطالعاتی و امدادگر کوهستان در منطقه حاضر بود، می‌افزاید: در همین تعطیلات ۱۳ اتوبوس در مسیر اسالم به خلخال، ۱۷ اتوبوس در مسیر پونل به خلخال ، ۴۳ اتوبوس در ییلاق کیاره و ۶۰اتوبوس در ییلاق سوئه تون در قالب تور، مسافر آوردند. همچنین شاهد چندین گروه خودروهای آفرود به‌ویژه در ییلاق «کیاره» بودیم که هر گروه ۲۵دستگاه آفرود داشت. خودروهای شخصی غیربومی زیادی هم برای اسکان به ییلاقات اسالم هجوم آوردند. بیش از ۲۰۰خودروی شخصی تنها در ییلاق «دریابن» ساکن بودند و از همه فاجعه بارتر، ماجراجویی موتورسواران کراس از شیب های تند و در چمنزارها بود.

عضو موسسه محیط زیستی و منابع طبیعی شقایق‌های وحشی هیرکانی، با ابراز تاسف از طبیعت گردی غیرمسئول می افزاید: یکی از دلایل کم شدن حجم شقایق ها و علفزارها، بخاطر اسکان بیش از حد جوامع انسانی در این دشت هاست. مسافران و طبیعتگردان با هجوم خودخواهانه خود در لابه لای چمنزارها، علاوه بر کندن لاله ها و لگدمال کردن آنها، به خاک سست و فقیر منطقه آسیب می زنند. قراردادن اشیای سنگین در علفزاها، ریختن زباله و آلوده کردن خاک منطقه، درحد فاجعه است.

شفقتی چروده با اشاره به زیست گونه های حیوانی در علفزارها و لانه سازی برخی از پرندگان در لابه لای چمنزاها و مراتع ادامه می دهد: متاسفانه مسافران با برپایی کمپ و چادر در مراتع در فصل تخمگذاری، علاوه بر تخریب آشیانه و تخم ها، با روشن کردن آتش به دیگر حیوانات منطقه هم آسیب می زنند. بنده عکسی دارم که درست بعد از جمع شدن چادر مسافرتی گرفته ام و دردآور است که آشیانه ای پر از تخم بلدرچین و پرندگان دشتی له شده است.

وی با ارایه آمارهایی، عمق فاجعه را تشریح می کند: در ییلاق کیاره هزار و ۵۰۰ راس دام با ۱۵۰نفر بومی ساکن هستند. طی این سه روز جمعیت اسکان داده شده در این ییلاق، بیش از مجموع دام ها و بومی های ساکن منطقه بود. تصور کنید مراتع این ییلاق تا چه اندازه کشش این حجم از انسان و آلودگی های ناشی از حضور آنها را دارد. هفت هزار جمعیت تنها در سوباتان ساکن شدند. اگر فقط میزان آلودگی دفع غیر بهداشتی فضولات انسانی را در منطقه اندازه بگیریم، تنها ۶ هزار و ۳۰۰ لیتر آمونیاک سمی در هر روز توسط این مجموعه انسانی وارد خاک منطقه شده است. طی این سه روز بیش از ۳۰۰راس دام برای مصرف مسافران ذبح شده است. این حجم از خون، تا چه اندازه خاک و آب منطقه را آلوده کرده است!

این فعال زیست محیطی ادامه می دهد: اقدام غیرمسئولانه دیگر، ریختن پسماندهای خوراکی مسافران برای سگ های ولگرد است و به زعم خودکار انسان دوستانه می کنند. در صورتیکه این دشت ها کشش ازدیاد و زادو ولد این تعداد سگ ولگرد را- که به بیماری‌های مختلفی مبتلا هستند- ندارد و بعد از رفتن مسافران به دلیل گرسنگی به پرندگان منطقه حمله ور شده و علاوه بر مادر و جوجه ها، حتی تخم ها را هم می خورند.

شفقتی با اشاره به اجرای طرح‌های آبخیزداری طی چندسال اخیر در ییلاقات اسالم می‌گوید: شقایق در خاک‌های فقیر و غیر غنی رشد می‌کند. با اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری در چند سال اخیر، برای مدیریت پایدار آب، خاک منطقه اندکی تقویت شده و مرتع‌ها بهبود پیدا کرده‌اند. رشد علفزارها به‌ویژه گل‌های تارتاری، جلوی روان آب‌های سطحی و شسته شدن خاک منطقه را می‌گیرد. ولی اگر به همین شکل شاهد هجوم مسافر و از بین بردن علفزارها و کندن خاک منطقه باشیم و غیرمسئولانه پای طبیعتگردان به مراتع باز شود، به‌زودی شاهد فاجعه دیگری در ییلاقات اسالم خواهیم بود و همانند سوباتان دشت‌های این منطقه هم بی‌آب و علف می‌شود.

پایان پیام/شبستان